Sjå kjelda til Tisjngá beáb

{{innhald høgre}}
<onlyinclude>{{thumb|Arch.of.Titus-Sack.of.Jerusalem.JPG|Den [[Romarriket|romerske]] plyndringa av [[Jerusalem]] i år [[70]]. Relieff frå [[Titusbogan]] på [[Forum Romanum]] i [[Roma]].}}
'''[[Tisjngá beáb]]''' ([[hebr.]] {{he|ט’ בְּאָב}} ''el.'' {{he|תִּשְׁעָה בְּאָב}} [tiš'ʕā bə'ā<u>b</u>]) eller '''9. [[ab]]''', òg kalla '''tanganít ab''' (‘ab-fasta’) og '''el ayuno negro''' ({{spansk}}, ‘den svarte fasta’), er ein sørgje- og fastedag til minne om [[Tempelet i Jerusalem|Tempelets]] fall i [[587 fvt.]] og [[70|70 evt.]] I tillegg fann mange andre tragiske hendelsar i [[jødisk historie]] stad på eller nærme denne datoen, inkludert utvisinga av [[sefardím|jødane]] frå [[Spania]] i [[1492]]. Denne utvisinga skjedde forøvrig samtidig med at [[Christophorus Columbus]] la ut frå Spania med dei tre skipa sine, visstnok for å prøve å finne sjøvegen til Kina. Dagen blir markert i [[rabbinsk jødedom]] med spesielle gudstjenestor og med full [[faste i jødedommen|faste]] frå solnedgang på tisjngá beáb-aftanen til etter solnedgang ved slutten av tisjngá beáb-dagen. </onlyinclude>

[[image:Alhambra Decree.jpg|thumb|right|300px|Jødane vart utvist frå [[Castilla]] med siste frist tisdagen den [[31. juli]] [[1492]], eller [[ngereb]] [[8. ab]] [[5252 AM]].]]
== {{KOssen}} blir tisjngá beáb markert? ==

=== Faste ===

På tisjngá beáb, eller '''el ayuno negro''' (‘den svarte fasta’), skal ein faste heile døgnet, frå solnedgang dagen føre til det mørknar når sjølve dagen er ferdig. Den einaste andre dagen ein fastar frå solnergang til solnergang er på [[kippúr]] (el ayuno blanco). I tillegg til at ein ikkje et eller drikk {{noko}} som helst (om ein ikkje har helseproblem som gjer full faste spesielt skadelig), skal ein ikkje bruke lêrsko.

=== Unngå pynt og onødig vask ===

Ein skal ikkje vaske seg, anna enn fingertuppane når ein står opp &mdash; og sjølvsagt etter toalettbesøk. Mange seier at dette gjeld inntil midt på dagen neste dag, fördi Tempelet brann enno på [[10. ab]].

=== Unngå sosial omgang og underhaldning ===

Ein helsar ikkje på kvarandre anna enn ved den tradisjonelle helsinga: '''«MORIR HABEMOS.»''' Ein har ikkje ekteskapeleg omgang; ein går ikkje på spasérturar; og ein studerer ikkje [[Torá]], med unntak av '''''[[Ekhá]]''''' (klagesongen), ''[[séfer Ijjób|Ijjób]]'' (Jobs bok), visse deler av ''[[sefer Jirmejáhu|Jirmejáhu]]'' (Jeremia) og visse deler av [[Talmúd]] og [[medrásj]] som har med sorg og med øydelegginga av Templa å gjera.

=== Unngå vanleg arbeid ===

Tisjngá beáb er ikkje ein helgedag, og vanleg arbeid og tenning og sløkking av lys er tillate. Ein skal likevel helst unngå vanleg arbeid føre middag på [[9. ab]].

== I [[esnoga]]en ==

[[Esnoga]]rommet (synagogerommet) og rituala understrekar tydeleg sorga over både Første og Andre Tempelets fall og dei andre katastrofane som har ramma det jødiske folket på og ved denne datoen, inkludert utvisinga av [[sefardím]] frå [[Spania]] i [[1492]]:

På alle andre dagar i året er det ikkje [[parókhet]] (forheng) framfor [[Hekhál]] (arka, toráskåpet) i vesteuropeiske sefardiske esnogas, men på 9. ab heng ein eit svart klede utapå Hekhál. ([[Asjkenazím]], som vanlegvis har parókhet framfor sin ''arón hakkódesj'' (ark), tek parókheten ner på 9. ab.) Ein tenner ikkje dei vanlege lysa i esnogaen, men brukar gjerne kvarsitt lys (vokslys, evt. lommelykt) for å sjå å lesa. Ein sitt ikkje på den vanlege plassen sin, men enten på ein annan benk ([[portugisarjødar]]) eller på golvet ([[asjkenazím]] og [[mizraḥím]]). Ein står ikkje på [[tebá]]en (almemmáren, bimen, plattforma der ein vanlegvis står og les), men har i staden eit enkelt bord med svart duk oppsett framfor tebáen. [[Torárull]]ane er òg kledd i svart denne dagen, og sølvbjellone er erstatta med trebjellor eller svarte posar. Når ein les frå Ekhá (Klagesongen), så les ein gjerne med feil vektlegging av orda for å understreke enda meir den ovanleg tunge stemninga.

== Kva dagar fell tisjngá beáb på? ==
* [[2005]]: Frå solnedgang den [[13. august]] til etter solnergang den [[14. august]].
* [[2006]]: Frå solnedgang den [[2. august]] til etter solnergang den [[3. august]].
* [[2007]]: Frå solnedgang den [[23. juli]] til etter solnergang den [[24. juli]].
* [[2008]]: Frå solnedgang den [[9. august]] til etter solnergang den [[10. august]].
* [[2009]]: Frå solnedgang den [[29. juli]] til etter solnergang den [[30. juli]].
* [[2010]]: Frå solnedgang den [[19. juli]] til etter solnergang den [[20. juli]].
* [[2011]]: Frå solnedgang den [[8. august]] til etter solnergang den [[9. august]].
* [[2012]]: Frå solnedgang den [[27. juli]] til etter solnergang den [[28. juli]].
* [[2013]]: Frå solnedgang den [[15. juli]] til etter solnergang den [[16. juli]].
* [[2014]]: Frå solnedgang den [[4. august]] til etter solnergang den [[5. august]].
* [[2015]]: Frå solnedgang laurdag den [[25. juli]] til etter solnedgang søndag den [[26. juli]].
* [[2016]]: Frå solnedgang laurdag den [[13. august]] til etter solnedgang søndag den [[14. august]].
* [[2017]]: Frå solnedgang måndag den [[31. juli]] til etter solnedgang tisdag den [[1. august]].
* [[2018]]: Frå solnedgang laurdag den [[21. juli]] til etter solnedgang søndag den [[22. juli]].
* [[2019]]: Frå solnedgang laurdag den [[10. august]] til etter solnedgang søndag den [[11. august]].
* [[2020]]: Frå solnedgang onsdag den [[29. juli]] til etter solnedgang torsdag den [[30. juli]].
* [[2021]]: Frå solnedgang laurdag den [[17. juli]] til etter solnedgang søndag den [[18. juli]].
* [[2022]]: Frå solnedgang laurdag den [[6. august]] til etter solnedgang søndag den [[7. august]] (utsett frå [[sjabbát]]).
* [[2023]]: Frå solnedgang onsdag den [[26. juli]] til etter solnedgang torsdag den [[27. juli]].
* [[2024]]: Frå solnedgang måndag den [[12. august]] til etter solnedgang tisdag den [[13. august]].
* [[2025]]: Frå solnedgang laurdag den [[2. august]] til etter solnedgang søndag den [[3. august]].
* [[2026]]: Frå solnedgang den [[22. juli]] til etter solnedgang den [[23. juli]].
* [[2027]]: Frå solnedgang den [[11. august]] til etter solnedgang den [[12. august]].
* [[2028]]: Frå solnedgang den [[31. juli]] til etter solnedgang den [[1. august]].
* [[2029]]: Frå solnedgang den [[20. juli]] til etter solnedgang den [[21. juli]].
* [[2030]]: Frå solnedgang den [[7. august]] til etter solnedgang den [[8. august]].


=== Tisjngá beáb og sjabbát ===

Om tisjngá beáb fell på [[sjabbát]], utsett ein fasta til laurdagskvelden etter at sjabbát er over, og ein fastar laurdagskvelden og søndagen i staden.

== Sjå òg ==

* ''[[Ekhá]]''
* [[kinnót]]
* [[tanganít]]

== Pekarar ==

=== Primærkjeldor ===
* [http://www.mechon-mamre.org/c/ct/c3201.htm Ekhá] ([[Mechon Mamre]])
* [http://www.mechon-mamre.org/b/h/h29.htm Misjná Tànganít] ([[Mechon Mamre]])
* [http://www.mechon-mamre.org/b/f/f29.htm Toseftá Tànganít] ([[Mechon Mamre]])
* [http://www.mechon-mamre.org/b/r/r29.htm Jerúsjalmí Tànganít] ([[Mechon Mamre]])
* [http://www.mechon-mamre.org/b/l/l29.htm Bablí Tànganít] ([[Mechon Mamre]])
* [http://www.mechon-mamre.org/i/39.htm Misjné Torá Tànganijjót] ([[Mechon Mamre]])

=== Andre pekarar ===
* [http://www.shearith-israel.org/folder/tefilah_festivals_tisha.html «Tisha B’ab Service»]  Om gudstjenesta på tisjngá beáb, slik ho blir gjenomført i [[Shearith Israel]] — den tradisjonsrike spansk-portugisiske esnogaen i [[New York City]] i [[USA]].

{{Q}}
{{DEFAULTSORT:Tisjnga beab}}
[[kategori:tisjngá beáb|*]]
[[kategori:ab]]
[[kategori:jødisk faste]]
[[kategori:jødiske høgtider og merkedagar]]
[[kategori:Bét hammikdásj]]
[[kategori:580-åra fvt.]]
[[kategori:70-åra]]
[[kategori:1490-åra]]
[[kategori:juli]]
[[kategori:august]]