Sjå kjelda til Olav Jakobsen Høyem: «Makkabæingkampen»

{{Ḥanukká nav}}
<center><big><big>'''«Makkabæingkampen»'''</big><br />frå '''''Den helige saga'''''</big><br />ved [[Olav Jakobsen Høyem]]</center>

== Antiokos Epifanes ==

I året [[175 fvt.|175]] vart [[Antiokhos IV Epiphanes|Antiokos den 4de Epifanes]] konge i Syria etter bror sin, Selevkos den 4de. Han hadde vore i [[Roma|Rom]] {{samen}} med 19 andre unge menner frå Syria, alt ifrå [[189 fvt.|189]], til trygding for, at faren, Antiokos den 3die, vilde halde den freden, som han gjekk inn med [[romarar|romveringarne]] i det åre. I Rom hadde han vokse opp med [[Antikkens Hellas|græsk]] og [[Romarriket|romersk]] daning. Og då han no vart konge, sette han seg det i hugen, at han vilde få samla alt sit rikje til eit og få sams, det vil segje græsk-romersk, kultur inn over heile Syria. Han var gladvær og frilyndt på græsk vis og hadde mothug mot det ålvorsame [[semittiske folk|semitiske]] lynde i [[Asia]]. Men samstundes hadde han ikkje noko imot, at folke hans kalla han «gud» på asiatisk vis.

På den tid var det ein [[kohén gadól|øvsteprest]] i [[Jerúsjaláim|Jorsal]], som heitte [[Onias den 3die]]. Han hadde ein bror, som heitte Josua eller Jesus, men so brigda han om namne sit til græsk Jason; slike namnbrigde tok til å bli skikk og bruk frå den tid. Denne Jason hadde sjølv god hug på å bli øvsteprest, og so slo han lag med ein flokk [[judingar]], som var sinnte på Onias, for han var for streng, og som vilde leggje seg etter græsk daning og levevis. Og Jason for til Antiokos og baud honom 140 sølvtalenter omfram dei 300 talenter, som Onias skulde svare i årleg skatt, ifall kongen vilde gjera han til øvsteprest i stelle for Onias. Og han baud endå 150 talenter til, om han fekk løyve til å byggje hus til kroppsøving åt ungdomen på græsk vis i [[Jerúsjaláim|Jorsal]]. Det er lett å skjøne, at han vart vel fagna hjå Antiokos, når han kom på den måten. Onias vart avsett, og Jason vart øvsteprest. Og nedmed borgja i [[Jorsal]] vart det bygd eit hus til græsk kroppsøving, og jamvel [[kóhaním|prestarne]], er det sagt, gløymde tenesta i [[Bét hammikdásj|gudshuse]], so i det var dei for å kaste [[diskos]]. Og straks etterpå kom Antiokos på vitjing til [[Jorsal]] og vart vel fagna av Jason, som gjekk ut og tok imot honom med [[kyndlar]] og glederop.

Men so sendte Jason ein [[jødar|jude]], Menelaos, ein adelsmann av [[sjébet Binjamín|Benjamins ætt]], til Antiokos med pengom og med bodsending til kongen. Denne Menelaos baud no 300 sælvtalenter meir en Jason og fekk so kongen til å setja-av Jason att og setje inn seg til [[kohén gadól|øvsteprest]]. Jason gjorde motstand ei tid, men kunde ikkje halde seg; og Menelaos vart øvsteprest, endå han ikkje eingong høyrde til [[Sjébet Lēví|Levi ætt]].

Han for fram som eit vildt dyr. Det einaste hugmål, som han og skyldfolke hans hadde, var å rane åt seg somykje rikdom som råd var. Han sendte innvigde kar or gudshuse til kongen for å blikke han til, og han tok andre tempelkar og selde for å få seg sjølv pengar. Og han og hans ætt hadde alt før {{samen}} med andre storingar dreve med å leggje skatt og toll på landsmennerne sine, dels for å samle seg rikdom, og dels for å ha pengegåvor åt kongom i [[Syria]] eller [[Egypt|Ægypten]], som dei vilde halde venskap med. Frå den tid vart det, so «tolltakar» og «syndar» gjekk i eit for [[jødar|judingom]], liksom «storing» og «lands- og gudssvikar» på den eine sida og «fatigmann» og «gudsven» på den andre.

Men storhapen av [[jødar|judingom]] vart vreide på Menelaos og ferda hans, og då han var borte hjå kongen, gjorde folke i [[Jorsal]] oppreist mot bror hans og drap han. Og so sendte råde i Jorsal ([[sanhedrín|synedrie]]) tri bodberarar til Antiokos med klage over Menelaos; dei vart drepne og Menelaos innsett som øvsteprest att.

So var det i åre [[170 fvt.|170]] at Antiokos gjorde ei herferd til [[Ægypten]]. Der vann han stor siger; men det kom den tidenda til [[Jorsal]], at han var dåen, og so gjorde folke der oppreist att, Jason kom attende, (Onias var drepen) og Menelaos flydde opp på borgja. Men Jason for hardt fram mot dem han hadde agg til, og so måtte han reise sin veg. Og eit bil etter kom Antiokos til [[Jorsal]] frå [[Ægypten]], og endå venerne hans tok imot honom og let han inni byen, so for han fram som han hadde herteke staden. Han gjekk radt inn i gudshuse, tok [[røykoffer]]borde av gull, gullljosstaken og dei andre reidskaparne og alle pengarne i skattrome med seg og sette Filip, ein mann frå [[Frygia]], til å styre i [[Jorsal]], og Menelaos vart [[kohén gadól|øvsteprest]]. Det var meiningja å få alle [[jødar|judingarne]] til å take ved [[gresk mytologi|græsk tru]] og levevis. Men då måtte [[Mose lov]] gjeras ugild først, denne loven som den eine kongen etter den andre hadde gjeve orde sit på skulle haldas ved magt.

So gjekk det tvo år, og Antiokos hadde lykka med seg borti [[Ægypten]]. Men i [[168 fvt.|168]], då var han nær på å gjera seg til overherre i Ægypten og, kom det bode frå [[Senatet i Roma|senate (råde) i Rom]], at han skulde slutte striden. Og Antiokos måtte lystre. Gram i hug over slik medferd høyrde han etter dei svikråder, som storfolk i [[Judæa]] kom med mot sit eige folk, og tok til med ein [[religionskrig|trudomskrig]], noko som elles ingen hadde tenkt på innom det omkverve, der romversk og græsk kultur rådde. Han sendte skattekrevjaren Apollonius til [[Jorsal]]; og han braut seg veg inn i byen på ein [[sjabbát|sabbat]] med 22&amp;nbsp;000 mann og myrda og brente ned, kva som førre fans: murar og hus vart nedrivne, kvinnor og born utjaga, godse herja og røva. Etterpå bygde han opp ei borg, Akra, med græsk gudsdyrking, og derifrå forbaud han [[jødar|judingom]] å halde sine ofringar og høgtider. Og frå kongen kom det bod, at al judisk offertenest og [[sjabbát|sabbat]] og [[jom tób|høgtid]] skulde det vera slutt med, no skulde dei ofre på græsk og innføre græsk gudsdyrking og [[greske gudar|græske gudar]], og den som ikkje lystra skulde drepas. Og den [[25. kislév|25de kislev]] (pålag = [[desember]]) [[168 fvt.|168]] vart det sett eit græsk alter, kjøyrt fram med eit [[svin]], oppå brennofferaltere i [[Bét hammikdásj|gudshuse]]. Og [[Torá|lovbøkerne]] vart brente, og den som heldt dem gjøymd vart drepen, likso den, som [[berít milá|let nokon gut bli omskoren]], eller [[kasjrút|negta å eta ureine matslag]], og i gudshuse heldt dei lag på græsk vis med drikk og vildt liv. Og då mange drog ut til andre byar og trudde dei skulde få leva meire i fred der, so vart kongebode sendt over heile lande, og ingen torde halda [[sjabbát|sabbat]] eller stå-til, at han var ein [[jødar|jude]].

== Makkabæingarne ==

Men med di at kongen gjekk so hardt til verks, vekkte han den gamle folkekjensla og truskapen til nytt liv att. På den tid levde ein [[kohén|prest]], som heitte Mattatias av gjæv presteætt; han reiste frå [[Jorsal]] og vest til [[Modeïn]] med heile sin huslyd: han hadde 5 søner, Johannes, Simon, Judas Makkabæos, Eleasar og Jonatan. Han kalla åt seg dei trufaste, og då han hadde drepe ein mann, som ofra på eit heidensk alter, vart det teikn til oppreist. Først lura fienderne seg på dem på ein [[sjabbát|sabbat]], og kring 1000 menneskje let seg drepa, heller en dei gjorde motstand på ein [[sabbat]]. Men då skjønte Mattatias, at på den måten kunde det ikkje gå, og so tok dei på hans ord den råda, at dei skulde slås på sabbaten og. [[Asidæarane]] (khasidim ɔ: dei gudelege, gudsvenerne) slo lag med; dei vigde seg friviljug til kamp for loven. Og elles kom presteadelen og alle, som var leide av det syriske framand- og stormannsvelde. Fulle av eldhug og tru for dei om og reiv ned dei heidne altera og [[berít milá|omskar dei gutarne]], som ikkje var omskorne. Mattatias do alt i åre [[167 fvt.|167]], men sonen [[Judas Makkabæos]] vart hovding og hadde etter fortelnaden ein her på næstan 6000 mann. Apollonius tok ut frå [[Jorsal]] og skulde gjera ende på oppreisten, men han vart slegen, og heren hans flydde. Ein annan herhøvding, Seron, kom og skulde gjera det betre, og ved Bethoron, straks nordvest for [[Jorsal]] råktes dei, han og [[Judas Makkabæos|Judas]]. Mannamonen var stor, og Judas sine folk hadde mest ikkje smakt mat om dagen. Men Judas sette mot i dem: «[[JHVH|Gud]] kan frelse med få og!» Seron tapte og let live {{samen}} med 800 av mennom sine.

Truleg var Antiokos på herferd mot [[Ægypten]], då dette gjekk for seg. Det var von, at han nu vilde koma med heile si hermakt imot [[Judas Makkabæos|Judas]]; men so hendte det, at han fekk ærend austom [[Evfrat]] for å halde bygder og leidmål der under sit velde; dei hadde teke til å rive seg laus. Han sette sin frende Lysias til verje for sonen sin og til riksstyrar vestar [[Evfrat]] og for austover (våren [[167 fvt.|167]]).

:::''Meir kjem ...''

== Farisæingarne og sadokæingarne ==

:::''Meir kjem ...''


[[kategori:Olav Jakobsen Høyem|Makkabæingkampen]]
[[kategori:kjeldetekstar|Høyem, Olav Jakobsen: Makkabæingkampen]]