Sjå kjelda til Oktant

{{navigasjonsinstrument}}
<onlyinclude>{{thumb|Oktant.jpg|Ein oktant.|«Stahlkocher»}}
Ein '''[[oktant]]''' (frå {{lat}} ''octans'', ‘⅛ av ein [[sirkel]]’) eller ein '''reflekterande [[kvadrant]]''' er eit [[geometri]]sk [[måleinstrument]] som først og fremst blir bruka i [[navigasjon]]. Namnet ''oktant'' kjem av at sjølve bogan på måleinstrumentet utgjer ein åttedels sirkel, og namnet ''reflekterande kvadrant'' viser til at instrumentet brukar [[spegel]] for å doble den observerte vinkelen til ein fjerdedels sirkel. Andre historiske namn inkluderer '''astroskop''' og '''sjykvadrant'''. Oktantane kom i bruk som navigasjonsinstrument i [[1730-åra]] og tok etterkvart over den rollen som [[kvadrant]]en, og i mindre grad òg framleis [[jakobsstav]]en, hadde hatt tidlegare. </onlyinclude> Etter at måling av månevinklar kom i vanleg bruk kring [[1760-åra]], kom oktanten etterkvart til å tapa terreng for [[sekstant]]en, ettersom sekstantar kan måle vinklar på opp til 120&deg;, det vil seie 30&deg; meir enn oktantar kan. I og med at oktantane var mykje billigare å framstille, fortsette likevel mange [[fiskefarty]] og [[handelsfarty]] å bruke oktantar til langt inn på [[1800-talet]].

== Opphav ==

=== 1660: Det første reflekterande instrumentet ===
I [[1660]] fann den nederlandske [[Joost van Breen]] opp den reflekterande [[jakobsstav]]en. Han kalla oppfinninga ''de spiegelboog'', og den reflekterande jakobsstaven hans ser ut til å ha vore i bruk fram til midten av [[1700-talet]], og da særlig i [[Zeeland]]-avdelinga av [[Det nederlandske Ostindia-kompaniet]].

=== 1666: [[Robert Hooke]] sin reflekterande kvadrant ===
Robert Hooke skreiv første gong om reflekterande kvadrantar som teoretisk konsept så tidleg som i [[1666]],<ref name="Cotter">Cotter, Charles H.: «The Mariner’s Sextant and the Royal Society», i ''Notes and Records of the Royal Society of London'', vol. 33 (1978), nr. 1, s. 23&ndash;36.</ref> og {{nån}} år seinare, truleg i [[1684]],<ref>[http://www.roberthooke.org.uk/chronolo.htm Chronology of Robert Hooke’s life]</ref> viste han fram ein prototype på den reflekterande kvadranten sin for the [[Royal Society]] i [[London]]. Hook sin kvadrant var eit enkeltreflekterande instrument.<ref name="Cotter" /> Denne reflekterande kvadranten kom, som Isaac Newton sin, ikkje til å spela {{nån}} praktisk rolle i navigasjonshistoria.

=== 1699: [[Isaac Newton]] sin reflekterande kvadrant ===
[[Image:Newton's reflecting quadrant.png|thumb|250px|Tekning av Newton sin reflekterande kvadrant.  Frå ''Memoirs of the Life, Writings, and Discoveries of Sir Isaac Newton'' av David Brewster, 1855.<br />
A-B - teleskopsikte<br />
C-D - indeksarm<br />
G - horisontspegel<br />
H - indeksspegel<br />
P-Q - gradert boga<br />
]]
[[Isaac Newton]] sin reflekterande kvadrant vart oppfunnen kring [[1699]]. Ei detaljert skildring av måleinstrumentet vart gjeva {{ått}} [[Edmond Halley]], og skildringa vart ikkje utgjeva före etter at Halley dødde i [[1742]].<ref>Newton, I.: «Newton’s Octant» (posthum skildring), ''Philosophical Transactions of the Royal Society'', vol. 42, s. 155, [[1742]]</ref> Det er ikkje kjent korför Halley ikkje publiserte informasjonen medan han levde, men i praksis betyder det at Newton ikkje fikk æra for denne oppfinnelsen &mdash; i staden blir Hadley og Godfrey hugsa som oppfinnarane av den reflekterande kvadranten.

Eit eksemplar av Isaac Newton sin oppfinnelse vart bygd av [[Thomas Heath (1719-1773)]] og kan ha vorte framvist i Heath sitt butikkvindauge føre oppfinninga vart gjort kjent av [[The Royal Society]] in [[1742]].<ref name="egrtaylor">Taylor, E.G.R.: ''The Haven-finding Art : a History of Navigation from Odysseus to Captain Cook''. London : Hollis &amp; Carter, 1971. ISBN 0-370-01347-6</ref>

Newton sitt instrument bruka to speglar, men de var oppsett på ein litt annan måte enn det som er vanleg i nyare oktantar og [[sekstant]]ar.  Diagrammet til høgre viser {{koss}} instrumentet var oppsett.<ref>Brewster, David: ''Memoirs of the Life, Writings, and Discoveries of Sir Isaac Newton''. Edinburgh : Thomas Constable &amp; Co., 1855.</ref>   

Den 45&deg; bogan på instrument (P-Q) var [[gradering|gradert]] med 90 hovudpunkt som kvart var ½ [[grad]]. Kvart slikt hovudpunkt var underdelt i 60 deler, og kvar utav desse delene att underdelt i seks. Resultatet var at bogan var inndelt i [[bogagrad|gradar]], [[bogaminutt|minutt ]]og ⅙-minutt (10 [[bogasekund]]). Dermed kunne instrumentet bli bruka til å [[interpolere]] målingar ned til fem [[bogasekund]]. Den presisjonen var berre mulig på grunn av størrelsen på instrumentet; teleskopsiktet åleine var kring ein [[meter]] langt.

<!-- A ''sighting [[telescope]]'' (A-B), three or four feet long, was mounted along one side of the instrument.  A ''horizon mirror'', was fixed at a 45&deg; angle in front of the telescope's [[objective lens]] (G).  This mirror was small enough to allow the observer to see the image in the mirror on one side and to see directly ahead on the other.  The index arm (C-D) held an index mirror (H), also at 45&deg; to the edge of the index arm.  The reflective sides of the two mirrors nominally faced each other, so that the image seen in the first mirror is that reflected from the second.
[[Image:Newton quadrant detail.png|thumb|300px|Details of the mirrors on Newton's reflecting quadrant, showing the light paths (red) through the instrument.  This image is turned 90&deg; anticlockwise relative to the one above.]]
With the two mirrors parallel, the index reads 0&deg;.  The view through the telescope sees directly ahead on one side and the view from the mirror G sees the same image reflected from mirror H (see detail drawing to the right).  When the index arm is moved from zero to a large value, the ''index mirror'' reflects an image that is in a direction away from the direct line of sight.  As the index arm movement increases, the line of sight for the index mirror moves toward S (to the right in the detail image).  This shows a slight deficiency with this mirror arrangement.  The horizon mirror will block the view of the index mirror at angles approaching 90&deg;.
-->
Lengda på teleskopsiktet kan sjå overdreva ut når vi samenliknar med dei småe teleskopsikta på moderne instrument. Trulig var dét Newton sin måte å redusere [[kromatisk aberrasjon|den kromatiske aberrasjonen]] på. Före [[akromatisk dublett|akromatiske linsor]] vart oppfunne, hadde [[teleskop]] med kort [[fokallengd]] så mykje kromatisk aberrasjon at det kunne gje feilobservasjon av stjerneposisjonar. Lange fokallengder var løysninga, og dette teleskopet hadde truleg lang fokallengd både på [[objektivlinse|objektivlinsa]] og på [[augestykke]]t. Dét ville redusere aberrasjonane utan for stor förstørring.

=== 1730-åra: Oktanten ===
To menn fann opp oktanten oavhengig av kvarandre kring [[1730]] eller [[1731]]: [[John Hadley]] ([[1682]]&ndash;[[1744]]), ein [[England|engelsk]] [[matematikar]] og [[Thomas Godfrey (1704-1749)]], ein [[glassmakar]] frå [[Philadelphia i Pennsylvania]].  Sjølv om begge desse i like stor grad kunne hevde å vara oppfinnaren, blir Hadley generelt rekna som hovudoppfinnaren. Dét viser den sterke rollen [[London]] og [[The Royal Society]] inntok i utviklinga av vitskaplige instrument på [[1700-talet]]. De som ikkje haurde til de sosiale sirklane kring London og The Royal Society fikk generelt ikkje den historiske oppmerksamheita de förtjente.

To andre personar konstruerte òg oktantar i den perioden: Caleb Smith, ein [[England|engelsk]] försikringsmeklar og hobbyastronom, konstruerte det han kallade eit astroskop eller ein sjykvadrant i [[1734]]<ref name="bedini">Bedini, Silvio: [http://www.profsurv.com/archive.php?issue=17&article=184 «History Corner : Benjamin King of Newport, R.I.-Part II»], i ''Professional Surveyor Magazine'', vol. 17 (1997), nr. 6]</ref> &mdash; [[#Smith sitt astroskop|sjå nedaföre]]. Konstruksjonen hans inkluderte eit fast [[prisme]] som reflekterande element samen med speglar. Konstruksjonen elles hadde ein del svakheiter samenlikna med Hadley sin oktant, og derför vart Smith sitt astroskop relativt lite bruka.<ref name="daumas">Daumas, Maurice:  ''Scientific Instruments of the Seventeenth and Eighteenth Centuries and Their Makers''. London : Portman Books, 1989. ISBN 978-0713407273</ref>

[[Jean-Paul Fouchy]], ein matematikkprofessor og astronom i [[Frankrike]], fann opp ein oktant i [[1732]].<ref name="daumas" /> Utforminga var i det store og heile den samma som Hadley si. På grunn av lite kontakt mellom instrumentmakarane i [[England]] og [[Frankrike]] på den tida, så vel som på grunn av at utgjevingane frå The Royal Society ikkje vart distribuert i Frankrike, kjente ikkje Fouchy til Hadley si oppfinning.<ref name="fauque">Fauque, Danielle: «Un instrument à réflexion pour la marine : deux propositions successives de Fouchy», presentert på Colloque Grandjean de Fouchy den [[23. mars]] [[2007]] ved [[Observatoire de Paris]].</ref> Fouchy sin oktant vart overskygga av den Hadley hadde funne opp.

=== Godfrey sin reflekterande kvadrant ===
[[Image:Godfrey-octant.png|thumb|Tekning av ein Godfrey-oktant.  Han er ganske lik Hadley-instrumentet (sjå nedaföre). Ramma består av ein enkelt radialkomponent med ein boga i ein ende.]]

[[Thomas Godfrey]] sin reflekterande kvadrant blir vist på tekninga til høgre.<ref name="may">May, William Edward: ''A History of Marine Navigation''. Henley-on-Thames, Oxfordshire : G. T. Foulis &amp; Co. Ltd., 1973, ISBN 0-85429-143-1</ref> Ho består av ei enkel ramme med ei radialarm (B-C) og ein boga på 45&deg; [[gradering|gradert]] til 90&deg;.  Indeksarmen (A-D) har ein indeksspegel i ein ende (A) og ein enkel visar på den graderte skalaen.  Ingen [[nonieskala]] vart bruka.  Radialarmen held eit [[teleskopsikte]] ved bogaenden (C).  Den orørlige horisontspegelen (B) dekkjer berre halve synsfeltet på teleskopsiktet, slik at brukaren kan sjå horisonten direkte.  Den andre helvta av synsfeltet ser det reflekterte bildet av den rørlige indeksspegelen.

Bruken av instrumentet var den {{samma}} som skildra for Hadley sin reflekterande kvadrant.

Dette instrumentet vart overskygga av Hadley-kvadranten og vart ikkje mykje bruka.

=== Hadley sine versjonar ===
Hadley laga to olike utgåvor av den reflekterande kvadranten.  Berre den andre av {{dem}}, som er oktanten vi kjenner i dag, er velkjent.

[[Image:Hadley's reflecting quadrant.png|thumb|left|300px|Hadley sin reflekterande kvadrant.  Dette instrumentet samsvarar i hovudtrekk med forma på [[Isaac Newton]] sin reflekterande kvadrant frå kring [[1699]].]]
==== Hadley sin reflekterande kvadrant ====
Den første reflekterande kvadranten Hadley fann opp var eit enkelt instrument med ei ramme som spente over ein 45&deg; boge. På bildet til venstre, som er henta frå Hadley sin artikkel i the ''[[Philosophical Transactions of the Royal Society]]'',<ref name="Hadley PTRS"/>, ser vi grunnstrukturen:  Eit lite [[teleskopsikte]] var montert på ramma langs eine sida. Ein stor ''indeksspegel'' var montert på rotasjonspunktet av indeksarmen. Ein andre, mindre ''horisontspegel'' var montert på ramma i synslina til teleskopet.  Horisontspegelen let brukaren sjå bildet av indeksspegelen i eine helvta av synsfeltet og eit fjernt objekt i den andre helvta.  Ein skygge var montert på spissen av instrumentet slik at brukaren kan observere lyssterke objekt. Den skyggen kan dreiast unna når brukaren skal observere lyssvake objekt som [[stjerne|stjernor]].

Når navigatøren ser gjenom teleskopet, kan han/ho sjå eit objekt rett fram. Det andre objektet kan sjåast ved refleksjon i horisontspegelen. Lyset i horisontspegelen blir reflektert frå indeksspegelen. Ved å flytte indeksarmen, kan indeksspegelen bringe til syne kva objekt som helst som finst opp til 90&deg; frå den direkte synslina. Når begge objekta visest samen, kan navigatøren justere {{dem}} til å vara akkurat på linje. Ein kan da lesa av [[vinkelavstand]]en mellom {{dem}}.

Svært få av de opprinnelige reflekterande kvadrant-planene vart {{nån}} gong produsert. Eitt eksemplar, konstruert av Baradelle, finst i samlinga til [[Musée de la Marine]] i [[Paris]].<ref name="daumas" />

[[Image:Hadley sin oktant med forklaring.png|thumb|300px|Hadley sin oktant.  Dette er den forma som er kjent for {{dem}} som har sétt seinare oktantar så vel som [[sekstant]]ar.]]

==== Hadley-oktanten ====
Den andre utgåva av Hadley sin reflekterande kvadrant, ''Hadley-oktanten'', har i alle hovudtrekk den forma oktanten kom til å få opp mot nyare tid. Bildet til høgre, som òg er teke frå Royal Society-publikasjonen hans,<ref name="Hadley PTRS">Hadley, John:  «Hadley’s Octant.» ''[[Philosophical Transactions of the Royal Society]]'', vol. 37, article 25, p. 147, [[13. mai]] [[1731]].</ref> viser detaljane.

Han plasserte ein ''indeksspegel'' på indeksarmen. Det finst to ''horisontspeglar''; den øvre spegelen, i line frå teleskopsiktet, er lite nok til at ein kan sjå rett fram samtidig som ein kan sjå det reflekterte bildet frå indeksspegelen. Som på det förre instrumentet er speglane oppsett slik at navigatøren kan sjå både eit objekt rett fram og eit reflektert i indeksspegelen til horisontspegelen og deretter inni teleskopsiktet. Ved å røre på indeksarmen kan navigatøren stille inn siktet til kva objekt som helst som finst innaföre 90&nbsp;&deg; av det direkte siktefokuset.

De avgjerande skilnadene med denne utgåva var at speglane tillet instrumentet å bli halde vertikalt heller enn horisontalt og at det var meir rom for å stille inn kvar spegel utan å skiple nabospeglane.

Den andre horisontspegelen var ei interessant nyvinning. Teleskopsiktet er mulig å ta av og sette på att så teleskopet viser den andre horisontspegelen frå den motsette sida av ramma. Ved å montere dei to horisontspeglane i rett vinkel til kvarandre og å late teleskopsiktet bli snudd, kan navigatøren måle vinklar frå 0&nbsp;&deg; til 90&nbsp;&deg; med éin horisontspegel og frå 90&nbsp;&deg; til 180&nbsp;&deg; med den andre, noko som gjorde denne utgåva av oktanten veldig allsidig. Av okjente grunnar vart ikkje den funksjonen inkludert på oktantane som vart produsert for vanleg bruk.

Når vi samenliknar Hadley sin prototype med fotografiet av ein typisk oktant øvst i denne artikkelen, ser vi at dei einaste vesentlige skilnadene i utforminga av dei meir moderne oktantane er:

* Plasseringa av horisontspegelen og teleskopsiktet eller holsiktet er lågare.
* Den indre avstivinga av ramma er meir sentralt plassert og robust.
* Posisjonen {{ått}} skyggane for indeksspegelen er i banen mellom indeks- og horisontspeglane heller enn på toppen av instrumentet.
* Fleire skyggar er bruka for olike lysnivå.
* Separate skyggar finst ved horisontspegelen for å peile ein låg [[solposisjon]] mot ein ljøssterk horisont.
* Den andre horisontspegelen med den tilhørande [[alidade]]n er ikkje inkludert.

=== Smith sitt astroskop ===
[[Image:Astroscope (instrument).png|thumb|Tekning av ''astroskopet'' eller ''sjykvadranten'' til Smith]]
Den engelske försikringsagenten og hobbyastronomen Caleb Smith konstruerte ein oktant i [[1734]].  Han kalla han eit ''astroskop'' eller ein ''sjøkvadrant''.<ref name="bedini" />  Han bruka eit orørlig [[prisme]] i tillegg til ein indeksspegel for å gje reflektive element.  Prisme hadde fördeler framföre speglar på ei tid da polerte [[speculummetall]]-speglar gav dårlig spegeleffekt og både [[försølving]]a av speglar og produksjonen av [[glas]] med flate, parallelle ytor var vanskelig.  

I tekninga til høgre kan ''horisontelementet'' (B) vera ein spegel eller eit prisme. På indeksarmen roterte indeksspegelen (A) med armen.  Eit [[teleskopsikte]] var montert på ramma (C). Indeksen bruka ikkje ein [[vernier]] eller noko anna tilsvarande hjelpemiddel på skalaen (D). Smith kalla indeksarmen på instrumentet ein ''label'' (merke), på samma vis som Elton gjorde på [[Eltons kvadrant|kvadranten sin]].<ref name="may"/>

Ymse trekk i utforminga av astroskopet gjorde at det var mindre brukande enn Hadley sin oktant, og derför vart han òg lite bruka.<ref name="daumas" /> Eitt av problema med astroskopet var peileretninga. Navigatøren laut sjå ''ned'' i instrumentet, noko som gjorde peilinga mykje mindre intuitiv enn ho var når ein kunne sjå rett fram, slik som ved Hadley-oktanten.

== Fördeler ved oktanten ==
[[Image:Octant-notepad.jpg|thumb|300px|Baksida av ein oktant; den sida blir sjeldan vist på bilde. Til høgre ser vi tommelskruen som ein justerer horisontspegelen med. Ved toppen ser vi ein av føterne som oktanten kviler på i kassen rett oppunder indeksarm-aksen. Til venstre ser vi notefeltet. Dette litle, rektangulære stykket av [[elfenbein]], som knapt er större enn ein [[tommel]]negl, blir bruka av navigatøren til å notere måleresultata sine på.]]
Oktanten hadde fleire fördeler samenlikna med de tidlegare navigasjonsinstrumenta:
* Peilingane var lett å samordne, sidan horisonten og stjerna såg ut som de rørte seg i lag når skipet [[slingre|slingra]] (rulla om lengdeaksen) og [[stampe|stampa]]. Dét førte òg med seg at observasjonsfeilmarginen var mindre avhengig av observatøren, ettersom begge objekta var synlige samtidig.
* Med tilverkingsteknikkane som var tilgjengelige på [[1700-talet]], gjorde instrumenta det mulig å få svært presise måleresultat, sjølv om instrumenta hadde vesentlig mindre dimensjonar enn det som hadde vore vanleg til da. Ein oktant kunne vera halvparten så stor som ein [[daviskvadrant]] men likevel gje like presise resultat.
* Ved å bruke skyggar over lysbanane, kunne ein observere sola direkte; ved å svinge dem unna kunne ein peile etter svake [[stjerne|stjernor]]. Dét gjorde at {{samma}} instrumentet var brukande både natt og dag.

Kring [[1780]] hadde oktanten og den enda nyare [[sekstant]]en teke mesta heilt over for alle tidlegare instrumenttypar.<ref name="daumas"/>

== Oktantproduksjon ==
Tidlege oktantar var i all hovudsak bygde av [[tre]], medan seinare versjonar har fleire deler av [[elfenbein]] og [[messing]]. Dei første speglane var av polert metall, sidan teknologien for å produsere [[försølving|försølva]] [[glas]]speglar med flate, parallelle ytor var dårlig utvikla. Etter som glasspoleringsmetodane vart betre, begynte det å bli vanlegare med glasspeglar. Desse speglane bruka refleksjonslag av [[ten]][[amalgam]] med [[kvikksølv]]; refleksjonslag av [[sølv]] og [[aluminium]] fanst ikkje före [[1800-talet]]. Den dårlige optiske kvaliteten på de tidlege polerte [[spekulummetall]]-speglane gjorde at teleskopsikte ikkje var praktisk. Derför var de fleste tidlege oktantane utstyrt med eit enkelt [[holsikte]] i staden.

[[Image:Octant-scale-and-index.jpg|thumb|300px|Detaljar av ein oktant.  Dette bildet viser den graderte skalaen og enden av indeksarm en med [[nonieskala]]en.  Tommelskruen som vart bruka til å låse indeksarmposisjonen visest under indeksarmen, medan tommelskruen som vart bruka for finjustering armen visest til venstre.  Til høgre for verdien ''50'' på hovudskalaen er SBR-logoen gravert.  Skalaen er direktegradert i gradar og tredjedelsgradar (20').  [[Nonieskala]]en kan underdele 20'-intervalla til nærmaste [[bogeminutt]].]]

Tidlege oktantar beheldt {{nån}} trekk frå [[kvadrant]]ane, slik som [[transversalar]] på skalaen. Slik dei er vist på graveringar, ser dei ut til å ha hatt ein presisjon på berre to [[bogaminutt]], medan [[kvadrant]]en ser ut til å ha hatt ein presisjon på eitt bogaminutt. Bruken av [[nonieskala]]en let skalaen lesast ned til ein presisjon på eitt bogeminutt, noko som gjorde oktanten lettare å marknadsføre.  Dét, så vel som det at det var lettare å produsere [[nonieskala]]er enn [[transversal]]skalaer, førte til at nonieskalaer vart vanlege på oktantar produserte seinare på [[1700-talet]].<ref name="bennett">Bennett, Jim:  «Catadioptrics and commerce in eighteenth-century London», i ''History of Science'', vol. xliv ([[2006]]), s. 247&ndash;277.</ref>

Oktantane vart produserte i store mengder. Den låge prisen på oktantar i tre og [[elfenbein]] samanlikna med [[sekstant]]ar i heil[[messing]] gjorde at de heldt seg svært populære. Forma var standardisert, og mange instrumentmakarar bruka identisk rammestil og identiske deler. Olike verkstader kunne laga olike komponentar; [[snekkar]]verkstader spesialiserte seg gjerne i rammeproduksjon og andre verkstader laga messingdelene. Slik laga for eksempel [[Spencer, Browning and Rust]], ein produsent av vitskaplige instrument i [[England]] i tida frå [[1787]] til [[1840]] (etter 1840 opererte de under namnet ''Spencer, Browning and Co.''), [[gradering]]sskalaer i [[elfenbein]] med hjelp av ei [[Jesse Ramsden|Ramsden]]-[[delemaskin]]. Desse graderingsskalaene vart bruka av mange andre instrumentmakarar, og ''SBR''-initialane kan finnast att på oktantar frå mange andre produsentar.<ref>Harriet Wynter and Anthony Turner: ''Scientific Instruments''. Studio Vista, 1975. ISBN 0-289-70403-0</ref>

Eit par eksempel på desse svært like oktantane finst på fotografia i denne artikkelen. Bildet heilt øvst viser eit instrument som i det store og heile er identisk med instumentet vist på detaljfotografia lenger ned. Likevel er de frå to olike instrumentmakarar; den øvste er merka ''“Crichton - London, Sold by J Berry Aberdeen”'', medan detaljbilda er av eit instrument frå ''“Spencer, Browning &amp; Co. London”''.  Den einaste openberre skilnaden er horisontskyggane som finst på Crichton-oktanten men ikkje på den andre.

[[Image:Octant pinnula and horizon mirror.jpg|thumb|300px|Utsnitt av oktant som viser det tohola holsiktet.  Vi ser òg det litle lokket som kan blokkere det eine eller andre av hola.  Horisontspegelen er på motsett side av instrumentet.  Vinstresida er gjenomsiktig, medan [[ten]][[legering]]a på spegelsida er fullstendig [[korrodert]] og ikkje reflekterer lys lenger. Baksida av indeksspegelhaldaren er på toppen, og de tre runde glasskyggane i firkanta rammor er mellom de to speglane.]]
Desse oktantane fanst med mange valmuligheiter. Ein enkel oktant med gradering rett på treramma var billigast. Dei hadde ein- eller tohola holsikte heller enn teleskopsikte. Ein [[elfenbein]]skala auka prisen på oktanten; det samma gjorde ei [[massing]]-indeksarm eller ein [[nonieskala]].

== Nedgangstid for oktanten ==

I [[1767]] kom første utgåva av ''[[Nautical Almanac]]'' ut i [[Storbritannia]]. Inkludert der var tabellar over [[måneavstandar]] som gjorde det mulig for navigatørar å finne det novarande klokkeslettet frå vinkelen mellom [[sola]] og [[månen]]. Denne vinkelen er {{nån}} gonger större enn 90&nbsp;°, og dermed omulig å måle med ein vanleg oktant.  Derför föreslo [[admiral John Campbell]], som utførte praktiske eksperiment ombord på skip med [[måneavstandsmetoden]] eit større instrument, og [[sekstant]]en vart utvikla.<ref name="turner">Gerard L'E. Turner: ''Nineteenth Century Scientific Instruments''. Sotheby Publications, 1983. ISBN 0-85667-170-3</ref> Den første sekstanten vart bygd av astronomen [[John Bird]] i [[1757]].

Frå den tida og utover var det først og fremst sekstanten som vart vidareutvikla og gjort betre, og sekstanten var òg det føretrekte instrumentet i skipsfarten. Oktanten vart framleis produsert fram til vel innpå [[1800-talet]] som eit mindre presist, men òg billigare, navigasjonsinstrument. Den lågare prisen på oktanten, inkludert versjonar utan teleskopsikte, gjorde han til eit praktisk val for skip i [[handelsflote]]n og [[fiskeflote]]n.

Ein vanleg praksis blant navigatørar heilt fram til seint på [[1800-talet]] var å bruke både ein [[sekstant]] og ein oktant. Sekstanten vart bruka svært försiktig, og gjerne berre for [[måneavstandsmetoden|måneavstandar]], medan oktanten vart bruka for rutineobservasjonar av [[sola]] for [[meridional]]e høgdemålingar (breiddegradsmålingar) kvar dag.<ref name="may" /> Dét avlasta og verna den svært presise og mykje dyrare sekstanten, medan den billigare oktanten vart bruka i daglige samanhengar der han verkar godt.

== Bruk og justering ==

Bruk og justering av oktanten er i alle hovudtrekk identisk med [[sekstant]]en &mdash; sjå der for meir informasjon.

== Anna ==
Stjernebildet ''[[Oktanten]]'' kring sørpolen av himmelkvelvinga er oppkalla etter måleinstrumentet oktant.

== Fotnotar ==
<references />

{{English Wikipedia|Octant (instrument)}}
{{English Wikipedia|Reflecting instrument}}
{{Q}}
[[kategori:navigasjon]]
[[kategori:1730-åra]]