Esnoga

Inni Esnogaen i Amsterdam. Vi ser tebáen nærmast i bildet, og Hekhál (arka) heilt inst i rommet.

Foto:«Joaotg»

Ein esnoga (spansk og portugisisk namn blant portugisarjødar) eller ein synagoge (nyn./bm./Mal:Da.; nyn./sv. synagoga) er eit jødisk gudshus, bedehus eller församlingshus. Det finst mange andre namn på synagogen òg — bet kenéset (hebraisk for ‘församlingshus’), bet hammedrásj (hebraisk for ‘studiehus’) shul (jiddisch for ‘skule’) og tempel (opprinnelig reformjødisk) er nån få Mal:Utav dem.

Ein esnoga kan vara ei eiga bygning eller eit rom i ei bygning. Esnogaen inneheld normalt minimum: ein Hekhál (ark, toráskåp, aron kódesj (A)) med minst éin sefer (torárull); eit evig Mal:Ljøs (ner tamíd); og eit bord (sjulḥán, òg kalla tebá) som Toráen blir lagt på når vi les frå honom — og sjølvsagt sitteplassar for minst ein minján. I tillegg har bortimot alle esnogas ein dukhán — ei plattform som Hekhál står på; og ein tebá (S) (òg kalla almemmár (A) / bima (A)) — ei plattform som lesebordet (sjulḥánen) står på.

Planskisse av typisk portugisarjødisk (vesteuropeisk-sefardisk esnoga.

Esnogas skil seg ut frå kristne kirkjor på fleire måtar:

• Ein esnoga har aldri kors, skulpturar eller gudsbilde.
• Der kristne kirkjor har altartavlor, har esnogas Hekhál (ark, toráskåp).
• Ein esnoga er normalt aldri korsforma, slik mange kirkjor er.
• I esnogaen dekkjer vi normalt til haudet, i motsetning til de fleste kirkjone, der ein tek av seg haudplagget.

Skilt i El-Ghribasynagogen i Tunisia som bed besøkjande om å dekkje til haudet og ta Mal:Utav seg skorne före de går inn.

Foto: Liv Goldstein

Skikk og bruk

Vi dekkjer haudet

Ein bortimot universell skikk i tradisjonell jødedom er at alle menn/gutar — både jødar og ikkje-jødar — dekkjer haudet före de går inn i sjølve esnogarommet. I portugisarjødiske og mange andre sefardiske menigheiter gjeld detta for kvinnor og jentor òg, men i asjkenazisk-ortodokse synagogar er det vanlegaste at berre de av kvinnone som er gift dekkjer haudet.

Skor eller ikkje?

Ein eldre skikk som framleis blir bruka i mange esnogas i Maghreb og India er at alle tek av seg skorne före de går inn i esnogas. I asjkenazisk jødedom og stort sett òg i europeisk sefardisk jødedom er denna skikken gått utur bruk, og i mange asjkenaziske synagogar blir det sett på som respektlaust å ta av seg skorne — og nån plassar òg å ikkje ha sokkar i skorne.

Vi les eit bibelvers når vi går inn

Når vi kjem inn i sjølve esnogarommet, bukkar vi mot Hekhál (arka) og les eitt eller fleire bibelvers. I den portugisarjødiske tradisjonen er det skikk å lesa detta verset:

וַֽאֲנִ֗י בְּרֹ֣ב חַ֭סְדְּךָ אָב֣וֹא בֵיתֶ֑ךָ אֶשְׁתַּֽחֲוֶ֥ה אֶל־הֵֽיכַל־קָ֝דְשְׁךָ֗ בְּיִרְאָתֶֽךָ׃
Og eg — i Di store miskunn kjem eg ått huset Ditt; eg vil bøye meg for heligdomstempelet Ditt i age for Deg.	Vaaní berób ḥasdekhá abó betékha; esjtaḥavé el-hékhal-kodsjekhá bejiratékha.

Vi les eit bibelvers når vi går ut

Den portugisarjødiske skikken er at når vi förlet esnogarommet, så seier vi Tehillím (Davidssalme) 5:9:

יהו֤ה ׀ נְחֵ֬נִי בְצִדְקָתֶ֗ךָ לְמַ֥עַן שֽׁוֹרְרָ֑י הַיְשַׁ֖ר לְפָנַ֣י דַּרְכֶּֽךָ׃
ADONÁI! Leid meg i rettvisa Di for skuld fiendane mine; gjer han rett före meg, vegen Din.	ADONÁI neḥéni beṣidkatékha lemángan sjorerái, haishár lefanái darkékha.	.A. guiame en tu justedad: por mis enemigos, adereça delante mi tu carrera.

Inni esnogaen

Ner tamíd

Ner tamíd i Synagogen i Trondheim.

Fremst i esnogarommet, rett ved Hekhál (toráskåpet), brinn det allveg ei lita lampe. Denna lampa, som ofte er raud, blir kalla ner tamíd, eller det evige Mal:Ljøset. Ner tamíd er eit minne om den allveg brinnande menoráen (sjuarma Mal:Ljøsstakan) i Bet hammikdásj (Tempelet i Jerusalem) og eit symbol på Guds nærvere.

Hekhál

Hekhál med opne dörer i Esnogaen i Amsterdam. Vi ser sefarím (torárullar) inni Hekhál.

Hekhál, eller toráskåpet, står fremst i esnogarommet.