Emne:Jødedom

Pesaḥ (jødisk påske): Ein mann held to maṣṣót (flatbrød, usyra brød). Illustrasjon frå København-haggadáen — eit illustrert manuskript frå 1739. Jødedommen er den religiøse kulturen ått det jødiske folket. Han er ein av dei først dokumenterte monoteistiske religionane og ein av dei eldste religiøse tradisjonane som enno blir praktisert utan avbrott. Trusprinsippa og historia ått jødedommen danar ein hovuddel av grunnstammen i dei andre abrahamittiske religionane, inkludert kristendommen og islam (med dei to utleidde religionane bahá’ítru og sikhisme). Den hebraiske Bibelen, Tenákh (Torá, Nebiím, Ketubím), er såleis òg helig skrift for dei kristne, som kallar han Det gamle testamentet. Jødedommen let seg ikkje enkelt definere inn i konvensjonelle vestlege kategoriar som religion, etnisitet eller kultur — delvis på grunn av si godt over 3000 år gamle, samenhengande historie.   Les meir ... Heilt generelle ting finn du her. Sjå gjenom ordlista eller søk i søkjefeltet til venstre om du er ute etter å finne éin spesiell ting. Uttale: Kh blir uttala med ein raspande baktungelyd som i tysk Bach. Har du problem med skrifttekna finn du tips om installering av oppdaterte fontar og liknande her. Dagen i dag I jødedommen er det Mal:Jødiske merkedagar 2024

[[:kategori:Jødedom|ArtiklMal:Ar]] Abraham Lopez var ein portugisarjødisk handelsreisande frå Hamburg som oppheldt seg ein del i Norge i 1840-åra saman med bror sin, Leon Lopez. Abraham Lopez ser ut til å ha gifta seg med Charlotte Feit og busett seg i Stockholm. Abraham Lopez ( ~ Lopes) finst nemnt i norske avisor fleire gonger i 1840-åra.   Les meir … Leon Lopez, òg skreve Leo(n) Lopes, var ein portugisarjødisk kjemikar og handelsreisande frå Hamburg som oppheldt seg ein del i Norge i 1840-åra. Da han og den asjkenaziske jøden Emanuel Philipsen frå Fredericia i Danmark vart arrestert på falskt grunnlag i Christiania i 1844, var ein del av resultatet at Høgsterett den 4. november 1844 for første gong sidan före Grunnlova vart vedteken i 1814 erklærte at portugisarjødar ikkje var å rekne som forbodne i riket.   Les meir … Emanuel Aguilar (1824–1904) var ein engelsk-sefardisk pianist og komponist. Emanuel Aguilar vart fødd den 23. august 1824 ått foreldra Emanuel Aguilar (1787–1845) og Sarah Dias Fernandes (1787–1854). Han var bror ått Grace Aguilar. I tillegg til dei klassiske verka han komponerte, er han blant anna kjent for å ha harmonisert mykje av liturgien ått det portugisarjødiske samfunnet i England.   Les meir … Ein autodafé (gjenom pt. auto-da-fé frå lat. actus de fide) var den avsluttande, offentlige delen av ei rettssak mot mistenkte kjettarar, inkludert mistenkte kryptojødar, utført av Den spanske inkvisisjonen (1481–1834) og Den portugisiske inkvisisjonen (1536–1821). Under autodaféen vart dei tiltalte enten dømt eller frikjent, og dei dømte vart ofte avstraffa på staden.   Les meir …   [[:kategori:parasjàt hasjabúang|Parasjàt hasjabúang (Mal:Vekkoavsnitt Mal:Tå Bibelen)]] Her kjem etterkvart ei vekkosvis spalte med vekkoavsnittet av Tenákh (Bibelen). Inntil vidare følgjer ikkje spalta vekkone, ettersom fleirtalet av vekkoavsnitta ikkje er klare enno. Eit eksempel på vekkoavsnitt: Parasjàt Emór Torá (Vajjikrá (3. mos.) 21:1–24:9) I parasjàt Emór hører vi om reinheitsförskriftene för kohaním. Vi hører òg om kva för dyr som kan ofrast og om korleis ein skal halde dem under oppsyn i ei vekka före dei blir ofra, slik at ein veit at dei er lytefrie. I bolken om helgedagsförskriftene les vi om sjabbát, om pesaḥ, om sefiràt hangómer (kornbandtelinga), om sjabungót, og om helgedagane i den sjuande månaden (rosj hasjaná, kippúr og sukkót). Vi les så om ner tamíd (det evige lyset i Tempelet) og om sjabbátofferet med dei tolv skodebrøda. Den siste delen av parasjàt Emór handlar om avstraffing för brottsverka blasfemi, drap og dyremishandling. Haftará (Jeḥezkél (Ezekiel) 44:15–31)   [[:kategori:jødiske høgtidMal:Er og merkedagMal:Ar|Aktuell høgtid eller merkedag]] Sukkót (hebr. סֻכּוֹת el. סוּכּוֹת) eller páscua de las cabañas (kastiljansk), òg kalla lauvhyttefesten på norsk, er ei åtte dagar lang høgtid som tek til fem dagar etter kippúr. Vi feirar sukkót først og fremst ved å byggje enkle hyttor («sukkót») og ved å vifte med luláben. Den siste dagen i sukkót er kjent som sjeminí ngaṣéret. I Ereṣ Jisraél fell sjeminí ngaṣéret og simḥàt Torá samen, men i diasporaen blir simḥàt Torá feira dagen etter, altså på den niande dagen.   Mat Latkes (jid. לאַטקעס), eller frityrsteikte potetlappar, er ein asjkenazisk matrett. For de fleste asjkenazím er latkes den erketypiske ḥanukkámaten. I våre dagar blir latkes vanlegvis laga av raspa potetar, løk og egg og frityrsteikt i vegetabilsk olje. Ein serverer gjerne eplesaus (eplemos) og/eller rømme (evt. yoghurt) til.   Les meir … Ḥaróset (hebr. חֲרֽוֹסֶת ḥă'rōset) er ei blanding av frukt, nøtter, vin eller eddik og eventuelt krydder som blir bruka som ein av dei symbolske matrettene under den jødiske haggadáen på dei to første kveldane av pesaḥ (den jødiske påska). Ḥaróseten symboliserer mørtelen som israelittane bruka under slaveriet i Egypt.   Les meir … Kapuste (jid. קאַפוסטע) eller kapuste-zup (jid. קאַפוסטע־זופ) er ei austeuropeisk-jødisk tjukk suppe eller stuing med kål som hovudingrediens. Kapuste er tradisjonelt ein sentral matrett blant litauiske jødar og polske jødar. Matretten har sitt opphav i den bl.a. polske og russiske matretten kapusta, som òg er opphavet til den tyrkiske matretten kapuska.   Les meir …   [[:kategori:jødMal:Ar|PersonMal:Ar]] Rachel Frank (1861(?)–1948), mest kjent som Ray Frank, var ein jødisk journalist, lærar og religiøs ledar i USA. Ho var ikkje ordinert som rabbinar, men vart ofte invitert til å preke ved jødiske gudstjenestor på vestkysten av USA. Rachel Frank vart fødd den 10. april 1861 ått föreldra Leah og Bernard Frank, som hadde immigrert til USA frå Polen. Som ung underviste ho i Tenákh og jødisk historie ved sjabbátskulen ved First Hebrew Congregation i Oakland i California, der ho fikk god trening som offentlig talar og opparbeidde seg eit godt ry innaför det jødiske samfunnet i California. Elevane hennar inkluderte Gertrude Stein, som vart ein berømt forfattar, og Judah Leon Magnes, som vart ein framtredande reformrabbinar. Hausten 1890 var Ray Frank på journalistoppdrag i Spokane i Washington, og ho vart invitert til å preke på ngereb rosj hasjaná.   Les meir … Mizraḥisk jødedom er ei fellesnemning for dei tradisjonane av rabbinsk jødedom som stammar frå området Midtausten, med hovudvekt på området frå Egypt til Irak og Den arabiske halvøya. Ein inkluderer gjerne òg persisk jødedom under samletermen mizraḥisk jødedom, sjølv om denna tradisjonen har tydeleg sjølvstendige trekk. Rituelt sett har mizraḥisk jødedom fellestrekk med både sefardisk jødedom og asjkenazisk jødedom, men blir ofte sett i samanheng med sefardisk jødedom på grunn av den sterke påverknaden derifrå frå seinmellomalderen av.   Les meir … Tannait Asenát Barzani (1590–1670) var ei kjent kurdisk-jødisk kvinne som levde i Mosul i Irak. Ho studerte kabbalá og var ei av de aller første kvinnone i historia som vi veit at fikk ein rabbinartittel. Asenát Barzani vart fødd i 1590 som dotter ått rabbinar Sjemuél Barzani. R. Sjemuél Barzani var ledar för mange jesjibót i si tid, og den rabbinske autoriteten hans i Kurdistan var obestridd. Han var ein meister i kabbalá, og det er sagt at han gav den hemmelige lærdommen vidare til dotter si, som beundra far sin, som ho rekna som ein konge over Israel. Han var den viktigaste læraren hennar, og etter at han dødde, tok ho over mange av oppgåvone hans. Asenát fikk tittelen tannaít.   Les meir …

[[:kategori:jødedom|Sentrale artiklMal:Ar]] SKRIFTER: Tenákh (Torá · Nebiím · Ketubím) Talmúd (Misjná · Jerusjalmí · Bablí · Toseftá) · medrásj · Emunót vedengót Misjné Torá · Túr · Sjulḥán ngarúkh · Tseine ureine · Thesouro dos Dinim · Mengám longéz LÆRDOM:  ḥeder (småskule) · meldado (studiekveld) · mekhiná (førebuingsår) · jesjibá (seminar) · sjingúr (studieøkt) · semikhá (ordinering) · SYMBOL:  tallét (bønesjal) · tefillín (bønereimer) · mezuzá · luláb · sjofár (bukkehorn) · rimmón (granateple) SYNAGOGAR:   synagoge · Hekhál (ark) · sefer (séfer Torá, torárull) · tebá (leseplattform) · minján · sjalíaḥ ṣibbúr · ḥazzán (kantor) · rabbinar · sjàḥarít (morgongudstjeneste) · musáf (tilleggsgudstjeneste) · minḥá (ettermiddagsgudstjeneste) · nengilá  (avsluttande ettermiddagsgudstjeneste (berre på kippúr)) · ngarbít (kveldsgudstjeneste) SJABBÁT:  sjabbát · hadlakat nér (lystenning) · kiddúsj (signing av vinen) · birkàt hammazón (signing etter maten) · habdalá HØGTIDER:  høgtider · pesaḥ (påske) · sefiràt hangómer · lag langómer · sjabungót (vekkofesten, pinse) · tisjngá beáb · seliḥót · rosj hasjaná (nyår) · kippúr (soningsdagen) · sukkót (lauvhyttefesten) · ḥanukká (lyshøgtida) · tu bisjbát · purím (“karneval”) LIVET:   Barndom: fødsel · berít milá (omskjering/namngjeving av gut) · pidjón habbén · zebed habbát (namngjeving av jente) Ungdom: bar miṣvá (konfirmasjon av gut) · bat miṣvá (konfirmasjon av jente) · bat ḥájil (konfirmasjon av jente) Ekteskap: ḥuppá (bryllaup) · ketubbá · get (skilsmisse) · jibbúm (leviratekteskap) · ḥaliṣá (avvising av jibbúm (leviratekteskap)) Sjukdom og heiling: arvelege sjukdommar · mi sjebberákh · rogativa (forbøn) · birkàt gomél (takkseiingsbøn) Død og sorg: levajá (gravferd) · hasjkabá (minnebøn) · Kaddísj MAT: jødisk mat · kasjrút · sjeḥitá (schächting) · sjabbát · jom tób · pesaḥ Matretter: bacalao (torsk med tomat og løk) · beiglech (vassrundstykke) · birkes (frøloff) · bimuelos (berlinerbollar) · borecas (børek) · codrero al horno (omnssteikt lammebog) · falafel (friterte kikerterbollar) · gefillte fish (fiskebollar) · ḥammín (dafina, tsjólnt) · ḥaróset (fruktsaus for pesaḥ) · maṣṣá (flatbrød, usyra brød) · pescado frito (panert fisk) · pittá (flatkaker) MUSIKK: sefardisk · klezmer · jiddisch SPRÅK: hebraisk · arameisk · jødearabisk · ladino (omsettingsspansk) · djudeospanjol (djudezmo, jødespansk) · jiddisch RETNINGAR:   samaritansk · karaittisk · rabbinsk: mizraḥisk · sefardisk · romaniotisk · italkisk · asjkenazisk ortodoks · masorti (konservativ) · rekonstruksjonistisk · progressiv · fornying · humanistisk   Populære sidMal:Or Sefer Debarím (vist g.) Sefer Sjemót (vist g.) Sefer Vajjikrá (vist g.) Sefer Bammidbár (vist g.) Sefer Beresjít (vist g.) Arroz con leche (vist g.) Kornbroit (vist g.) Bene Israel (vist g.) Khboz (vist g.) Benjamin Duque (vist g.) Tsimmes (vist g.) Adón hasseliḥót (vist g.) Ketubím (vist g.) Deborá hannebiá (vist g.) Flory Jagoda: «Ocho candelicas» (vist g.) Løype (vist g.) Kohén (vist g.) Nebiím (vist g.) Gefillte fish (vist g.) Massékhet Soferím (vist g.) Musáf (vist g.) Har Sinái (vist g.) Dolmas de col (vist g.) Kishkes (vist g.) Mirjám hannebiá (vist g.) Emunót vedengót (vist g.) Borsht (vist g.) Goldene jouch (vist g.) Spekesild (vist g.) Jiddisch (vist g.) Medrásj (vist g.) Sjeheḥejánu (vist g.) Estér hammalká (vist g.) Massékhet (vist g.) Matse-brei (vist g.) Matføreskrifter for jom tób (vist g.) Sjalíaḥ ṣibbúr (vist g.) Pittá (vist g.) KJA B’nai Israel (vist g.) Rödelheim (vist g.) Ngarbít (vist g.) Jødearabisk (vist g.) Minḥá (vist g.) Az jasjír Mosjé (vist g.) Misjné Torá (vist g.) Sjoḥét (vist g.) Tikkún ngolám (vist g.) Las estrellas de los cielos (vist g.) Purím katán (vist g.) Haftará (vist g.) Léderer Dezső (vist g.) Indiske jødar (vist g.) La Despedida (vist g.) Jiṣ’ḥák Nissím (vist g.) Jødestjerne (vist g.) Sefardisk hebraisk (vist g.) Synagogen i Østre Elvebakke i Kristiania (vist g.) Kugl (vist g.) Synagogen i Osterhausgaden i Kristiania (vist g.) Geir Winje: Synagogen (vist g.) Tengamím (vist g.) Kazájit (vist g.) Dei høge helgedagane (vist g.) Meldado (vist g.) Asjkenazisk jødedom (vist g.) Synagogen i Calmeyergaten i Kristiania (vist g.) Jiddisch musikk (vist g.) Ḥazzán (vist g.) Rimmón (vist g.) Rosinvin (vist g.) Jehudá halleví (vist g.) Hazeremos una merenda (vist g.) Massékhet Sukká (vist g.) Shaul Wilhelm (vist g.) Ḥajjim Volozhin (vist g.)

[[kategori:emnesidMal:Or|Jødedom]]