Emne:Jødedom

Jødedommen er den religiøse kulturen ått det jødiske folket. Han er ein av dei først dokumenterte monoteistiske religionane og ein av dei eldste religiøse tradisjonane som enno blir praktisert utan avbrott. Trusprinsippa og historia ått jødedommen danar ein hovuddel av grunnstammen i dei andre abrahamittiske religionane, inkludert kristendommen og islam (med dei to utleidde religionane bahá’ítru og sikhisme). Den hebraiske Bibelen, Tenákh (Torá, Nebiím, Ketubím), er såleis òg helig skrift for dei kristne, som kallar han Det gamle testamentet. Jødedommen let seg ikkje enkelt definere inn i konvensjonelle vestlege kategoriar som religion, etnisitet eller kultur — delvis på grunn av si godt over 3000 år gamle, samenhengande historie.   Les meir ... Det religiøst-politiske rammeverket for artiklane om jødedommen her på Alnakka.net er tradisjonell sefardisk rabbinsk jødedom, inkludert tradisjonell-egalitær jødedom. Heilt generelle ting finn du her. Sjå gjenom ordlista eller søk i søkjefeltet til venstre om du er ute etter å finne éin spesiell ting. Uttale: Kh blir uttala med ein raspande baktungelyd som i tysk Bach. Har du problem med skrifttekna finn du tips om installering av oppdaterte fontar og liknande her.

Artiklar Emanuel Aguilar (1824–1904) var ein engelsk-sefardisk pianist og komponist. Emanuel Aguilar vart fødd den 23. august 1824 ått foreldra Emanuel Aguilar (1787–1845) og Sarah Dias Fernandes (1787–1854). Han var bror ått Grace Aguilar. I tillegg til dei klassiske verka han komponerte, er han blant anna kjent for å ha harmonisert mykje av liturgien ått det portugisarjødiske samfunnet i England.   Les meir … Ein autodafé (gjenom pt. auto-da-fé frå lat. actus de fide) var den avsluttande, offentlige delen av ei rettssak mot mistenkte kjettarar, inkludert mistenkte kryptojødar, utført av Den spanske inkvisisjonen (1481–1834) og Den portugisiske inkvisisjonen (1536–1821). Under autodaféen vart dei tiltalte enten dømt eller frikjent, og dei dømte vart ofte avstraffa på staden.   Les meir … Rebbí Jiṣ’ḥák ben Jangakób hakkohén Alfassi (1013–1103), hebr. יִצְחָק הַכֹּהֵן אַלְפַסִּי Jiṣḥāq hakkōhēn Alfassī, ofte kalla רי”ף RIF, særlig blant asjkenazím, var ein sefardisk rabbinar som er særleg kjent for verket Sefer hahalakhót, ofte rekna som det første storverket i den halakhiske litteraturen. Jiṣ’ḥak ben Jangakób hakkohén vart fødd i Algerie i 1013 og studerte i Kairouan i Tunisia under Nissím ben Jangakób og Ḥananél ben Husjiél, dei anerkjente rabbinske autoritetane i Nord-Afrika på den tida. Han flytta seinare til Fez i Marokko til eit meir tolerant miljø. Det jødiske samfunnet i Fez tok på seg å støtte honom og familien hans slik at han kunne arbeide oforstyrra på boka Sefer hahalakhót.   Les meir … Kugl eller kigl (jid. קוּגל), òg skreve kugel, er ein asjkenazisk pudding. Dei to mest kjente typane kugl er buljbekugl, eller potetpudding, og lokshnkugl, eller eggnudel-pudding. Kugl blir særleg servert på shabbes (sjabbát) og jontev (jom tob). Ein variant for peisech (pesaḥ) er matsekugl.   Les meir …   Parasjàt hasjabúang (vekkoavsnitt av Bibelen) Her kjem etterkvart ei vekkosvis spalte med vekkoavsnittet av Tenákh (Bibelen). Inntil vidare følgjer ikkje spalta vekkone, ettersom fleirtalet av vekkoavsnitta ikkje er klare enno. Eit eksempel på vekkoavsnitt: Parasjàt Emór Torá (Vajjikrá (3. mos.) 21:1–24:9) I parasjàt Emór hører vi om reinheitsförskriftene för kohaním. Vi hører òg om kva för dyr som kan ofrast og om korleis ein skal halde dem under oppsyn i ei vekka före dei blir ofra, slik at ein veit at dei er lytefrie. I bolken om helgedagsförskriftene les vi om sjabbát, om pesaḥ, om sefiràt hangómer (kornbandtelinga), om sjabungót, og om helgedagane i den sjuande månaden (rosj hasjaná, kippúr og sukkót). Vi les så om ner tamíd (det evige lyset i Tempelet) og om sjabbátofferet med dei tolv skodebrøda. Den siste delen av parasjàt Emór handlar om avstraffing för brottsverka blasfemi, drap og dyremishandling. Haftará (Jeḥezkél (Ezekiel) 44:15–31)   Aktuell høgtid eller merkedag Pesaḥ (hebraisk פֶּסַח ['pesaḥ]), òg skreve pesach, eller páscua de las cenceñas, ofte kalla jødisk påske på norsk, er den første av dei tre jødiske valfartsfestane og blir markert i sju eller åtte dagar frå den 15. nisán. Vi rører ikkje vanlege korn- og brødvaror i alle de sju eller åtte dagane pesah varer. For å unngå olovlig mat, lagar eller kjøper vi berre spesielle matvaror for pesaḥ som er garantert frie for dei fem kornslaga anna enn i form av maṣṣót. Den første kvelden, og oftast òg den andre, held vi eit spesielt påskemåltid med symbolske matretter som karpás (selleri eller andre grønsaker), maṣṣót (flatbrød), bitre urter, eit grilla lammebein, eit grilla egg og sausen ḥaróset — ein saus som skal minne om mørtelen de israelittiske slavane bruka i Egypt. Kvar person drikk fire glas vin eller druejus. Med bakgrunn i dessa matrettene og andre rituelle handlingar les vi Haggadá sjel pesaḥ om utgangen av Egypt.   Mat Bimuelos er populær ḥanukkámat blant sefardím frå Balkan og mange andre plassar. Ordet bimuelos, som òg kan bli skrive bumuelos, birmuelos, bermuelos, burmuelos eller bulemas, er djudíospanjol og heng ihop med spansk «bunuelo»; i Tyrkia seier ein òg lokmas, og i Hellas λουκουμαδες (loukoumades).   Les meir … Ḥaróset (hebr. חֲרֽוֹסֶת ḥă'rōset) er ei blanding av frukt, nøtter, vin eller eddik og eventuelt krydder som blir bruka som ein av dei symbolske matrettene under den jødiske haggadáen på dei to første kveldane av pesaḥ (den jødiske påska). Ḥaróseten symboliserer mørtelen som israelittane bruka under slaveriet i Egypt.   Les meir … Sjeḥitá (hebr. שְׁחִיטָה [šəḥī'ṭā]) eller schächting (gjenom tysk frå jid. שׁעכטן shechtn) vil seie slakting etter jødiske religiøse förskrifter og blir normalt utført av ein spesialutdana sjoḥét. Slaktemåten liknar mykje på dhabiḫa (muslimsk ḥalāl-slakting); og i tillegg har sjeḥitá fellestrekk med det ein finn såvel blant tradisjonelle reindriftssamar som blant tradisjonelle norske bønder og småbrukarar. Det er såleis ein tradisjon med djupe røter i skandinavisk kultur heller enn eit frammundelement her til lands.   Les meir …   Personar The Jewish Theological Seminary of America, kjent i jødiske kretsar rett og slett som JTS, er eitt av de akademiske og åndelige sentra i amerikansk konservativ jødedom så vel som i masorti jødedom generelt. Attmed The University of Judaism i Los Angeles og Machon Schechter i Jerusalem er det eitt av de viktigaste rabbinske seminara i masortirørsla. Skulen vart etablert i 1886, og namnet og den grunnleggande ideologien vart henta frå det historiske Jüdisch-Theologisches Seminar i Breslau (Wrocław).   Les meir … Rebbí Jiṣ’ḥák ben Jangakób hakkohén Alfassi (1013–1103), hebr. יִצְחָק הַכֹּהֵן אַלְפַסִּי Jiṣḥāq hakkōhēn Alfassī, ofte kalla רי”ף RIF, særlig blant asjkenazím, var ein sefardisk rabbinar som er særleg kjent for verket Sefer hahalakhót, ofte rekna som det første storverket i den halakhiske litteraturen. Jiṣ’ḥak ben Jangakób hakkohén vart fødd i Algerie i 1013 og studerte i Kairouan i Tunisia under Nissím ben Jangakób og Ḥananél ben Husjiél, dei anerkjente rabbinske autoritetane i Nord-Afrika på den tida. Han flytta seinare til Fez i Marokko til eit meir tolerant miljø. Det jødiske samfunnet i Fez tok på seg å støtte honom og familien hans slik at han kunne arbeide oforstyrra på boka Sefer hahalakhót.   Les meir … Kahal Kados Newe Salom, eller Esnogaen i Altona, vart bygd etter løyve av 22. mars 1771 frå kong Christian VII av Danmark-Norge etter ein petisjon frå dei 18 portugisarjødiske familiane der, og innvigd den 6. september samma året. Esnogaen, som låg i bakgården til Bäckerstraße 12–14 (novarande Hoheschulstraße), vart bruka av det portugisarjødiske samfunnet i Altona fram til det vart oppløyst i 1882. Bygninga vart selt til Det høgtysk-israelittiske samfunnet i Altona i 1887. I 1940 vart bygninga ekspropriert til Hamborg by og reven.   Les meir …

Sentrale artiklar SKRIFTER: Tenákh (Torá · Nebiím · Ketubím) Talmúd (Misjná · Jerusjalmí · Bablí · Toseftá) · medrásj · Emunót vedengót Misjné Torá · Túr · Sjulḥán ngarúkh · Tseine ureine · Thesouro dos Dinim · Mengám longéz LÆRDOM:  ḥeder (småskule) · meldado (studiekveld) · mekhiná (førebuingsår) · jesjibá (seminar) · sjingúr (studieøkt) · semikhá (ordinering) · SYMBOL:  tallét (bønesjal) · tefillín (bønereimer) · mezuzá · luláb · sjofár (bukkehorn) · rimmón (granateple) SYNAGOGAR:   synagoge · Hekhál (ark) · sefer (séfer Torá, torárull) · tebá (leseplattform) · minján · sjalíaḥ ṣibbúr · ḥazzán (kantor) · rabbinar · sjàḥarít (morgongudstjeneste) · musáf (tilleggsgudstjeneste) · minḥá (ettermiddagsgudstjeneste) · nengilá  (avsluttande ettermiddagsgudstjeneste (berre på kippúr)) · ngarbít (kveldsgudstjeneste) SJABBÁT:  sjabbát · hadlakat nér (lystenning) · kiddúsj (signing av vinen) · birkàt hammazón (signing etter maten) · habdalá HØGTIDER:  høgtider · pesaḥ (påske) · sefiràt hangómer · lag langómer · sjabungót (vekkofesten, pinse) · tisjngá beáb · seliḥót · rosj hasjaná (nyår) · kippúr (soningsdagen) · sukkót (lauvhyttefesten) · ḥanukká (lyshøgtida) · tu bisjbát · purím (“karneval”) LIVET:   Barndom: fødsel · berít milá (omskjering/namngjeving av gut) · pidjón habbén · zebed habbát (namngjeving av jente) Ungdom: bar miṣvá (konfirmasjon av gut) · bat miṣvá (konfirmasjon av jente) · bat ḥájil (konfirmasjon av jente) Ekteskap: ḥuppá (bryllaup) · ketubbá · get (skilsmisse) · jibbúm (leviratekteskap) · ḥaliṣá (avvising av jibbúm (leviratekteskap)) Sjukdom og heiling: arvelege sjukdommar · mi sjebberákh · rogativa (forbøn) · birkàt gomél (takkseiingsbøn) Død og sorg: levajá (gravferd) · hasjkabá (minnebøn) · Kaddísj MAT: jødisk mat · kasjrút · sjeḥitá (schächting) · sjabbát · jom tób · pesaḥ Matretter: bacalao (torsk med tomat og løk) · beiglech (vassrundstykke) · birkes (frøloff) · bimuelos (berlinerbollar) · borecas (børek) · codrero al horno (omnssteikt lammebog) · falafel (friterte kikerterbollar) · gefillte fish (fiskebollar) · ḥammín (dafina, tsjólnt) · ḥaróset (fruktsaus for pesaḥ) · maṣṣá (flatbrød, usyra brød) · pescado frito (panert fisk) · pittá (flatkaker) MUSIKK: sefardisk · klezmer · jiddisch SPRÅK: hebraisk · arameisk · jødearabisk · ladino (omsettingsspansk) · djudeospanjol (djudezmo, jødespansk) · jiddisch RETNINGAR:   samaritansk · karaittisk · rabbinsk: mizraḥisk · sefardisk · romaniotisk · italkisk · asjkenazisk ortodoks · masorti (konservativ) · rekonstruksjonistisk · progressiv · fornying · humanistisk   Populære sidor Sefardím (vist g.) Jødar (vist g.) Hebraisk (vist g.) Jødedom (vist g.) Ordliste over jødiske termar (vist g.) Generelt om jødedom (vist g.) Det hebraiske alfabetet (vist g.) B"H (vist g.) Kohén (vist g.) Tikkún ngolám (vist g.) Ṣedaká (vist g.) Göteborgs synagoga (vist g.) Španělská synagoga (vist g.) Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion (vist g.) Synagogen i St. Jørgensveita i Trondheim (vist g.) Mimúna (vist g.) Jesjibàt Ngeṣ ḥajjím i Valozjyn (vist g.) Ḥajjim Volozhin (vist g.) Flory Jagoda (vist g.) Ishac Aboab da Fonseca (vist g.) David Simonsen (vist g.) Bendix Henriques (1725–1807) (vist g.) Moses Ruben Henriques (vist g.) Marcus Melchior (vist g.) Hartvig Philip Rée (vist g.) Julius Rée (vist g.) Elias Moses Delbanco (vist g.) Michael Melchior (vist g.) Emanuel Mendez da Costa (vist g.) Oscar Levertin (vist g.) Kahal Kados Bet Israel (Hamborg 1652-1842) (vist g.) Kahal Kados Bet Israel (Hamborg 1855-1934) (vist g.) Kahal Kados Bet Israel (Hamborg 1935-1940) (vist g.) Det portugisarjødiske samfunnet i Hamborg (vist g.) Manoel Teixeira (vist g.) Kahal Kados Newe Salom (Altona 1771-1882) (vist g.) Synagoge Kohlhöfen (Hamborg 1859-1934) (vist g.) Israelitischer Tempel i Poolstraße i Hamborg (vist g.) Joseph Solomon Del Medigo (vist g.) Benjamin Duque (vist g.) Det portugisarjødiske samfunnet i Altona (vist g.) Esnogas i Hamborg og Slesvig-Holsten (vist g.) Sjelomó ben Jiṣ’ḥák halleví (vist g.) Romaniotes (vist g.) Cochinijødar (vist g.) Bené Menasjé (vist g.) Bené Efrájim (vist g.) Bene Israel (vist g.) Indiske jødar (vist g.) Zemanním for Svolvær (vist g.) Mossé, Mossé (vist g.) Una tarde de verano (vist g.) Joel Jacob Hirsch (1866–1943) (vist g.) David Glick (1907–1943) (vist g.) Ephraim Wolff Koritzinsky (1883–1942) (vist g.) Ove Borøchstein (1949–2013) (vist g.) Det jødiske samfunnet i Kristiansund (vist g.) Zemanním for Kristiansund (vist g.) Zemanním for Sunndalsøra (vist g.) Herman Fischer (1893–1943) (vist g.) Synagogen i Arkitekt Christies gate i Trondheim (vist g.) Zemanním for Trondheim (vist g.) Abraham de Casseres (vist g.) Saul Levi Morteira (vist g.) Society for the Advancement of Judaism (vist g.) Norsk-jødisk historie føre 1851 (vist g.) Betænkninger, indhentede i Anledning af det paa 9de ordentlige Storthing fremsatte Forslag til Ophævelse af Grundlovens § 2 sidste Passus (vist g.) Lensmann Jens Nielsen Nærrebø si dagbok (vist g.) Zemanním for Molde (vist g.) Zemanním for Bodø (vist g.) Den første esnogaen i København (vist g.) Abraham Baer (vist g.) Skandinaviske avhandlingar med jødisk tematikk (vist g.) Jødedom i Skottland (vist g.) Forms of Prayer used in the West London Synagogue of British Jews (vist g.) Synagogen i Karlstad (vist g.) Stora Synagogan i Stockholm (vist g.) Adolph de Lemos (1848–1900) (vist g.) Zemanním for Tromsø (vist g.) Det jødiske samfunnet i Massenbachhausen (vist g.) Abraham Geiger (vist g.) Regina Jonas (vist g.) Aron Beer (vist g.) Di mangase-buch (vist g.) Ray Frank (vist g.) Academy for Jewish Religion (New York) (vist g.) KJA B’nai Israel (vist g.) Mordechai Hershman (vist g.) Misjná (vist g.) Salomone Rossi (vist g.) Asenát Barzani (vist g.) David Woolf Marks (vist g.) Isaac Lopez (vist g.) Aryeh Kaplan (vist g.) Julia Neuberger (vist g.) Ovadia Yosef (vist g.) Amy Eilberg (vist g.) Jackie Tabick (vist g.) Zalman Schachter-Shalomi (vist g.) Joav Melchior (vist g.)