Emne:Jødedom

Jødedommen er den religiøse kulturen ått det jødiske folket. Han er ein av dei først dokumenterte monoteistiske religionane og ein av dei eldste religiøse tradisjonane som enno blir praktisert utan avbrott. Trusprinsippa og historia ått jødedommen danar ein hovuddel av grunnstammen i dei andre abrahamittiske religionane, inkludert kristendommen og islam (med dei to utleidde religionane bahá’ítru og sikhisme). Den hebraiske Bibelen, Tenákh (Torá, Nebiím, Ketubím), er såleis òg helig skrift for dei kristne, som kallar han Det gamle testamentet. Jødedommen let seg ikkje enkelt definere inn i konvensjonelle vestlege kategoriar som religion, etnisitet eller kultur — delvis på grunn av si godt over 3000 år gamle, samenhengande historie.   Les meir ... Det religiøst-politiske rammeverket for artiklane om jødedommen her på Alnakka.net er tradisjonell sefardisk rabbinsk jødedom, inkludert tradisjonell-egalitær jødedom. Heilt generelle ting finn du her. Sjå gjenom ordlista eller søk i søkjefeltet til venstre om du er ute etter å finne éin spesiell ting. Uttale: Kh blir uttala med ein raspande baktungelyd som i tysk Bach. Har du problem med skrifttekna finn du tips om installering av oppdaterte fontar og liknande her. Dagen i dag I jødedommen er det Mal:Jødiske merkedagar 2021

Artiklar Abraham Lopez var ein portugisarjødisk handelsreisande frå Hamburg som oppheldt seg ein del i Norge i 1840-åra saman med bror sin, Leon Lopez. Abraham Lopez ser ut til å ha gifta seg med Charlotte Feit og busett seg i Stockholm. Abraham Lopez ( ~ Lopes) finst nemnt i norske avisor fleire gonger i 1840-åra.   Les meir … Leon Lopez, òg skreve Leo(n) Lopes, var ein portugisarjødisk kjemikar og handelsreisande frå Hamburg som oppheldt seg ein del i Norge i 1840-åra. Da han og den asjkenaziske jøden Emanuel Philipsen frå Fredericia i Danmark vart arrestert på falskt grunnlag i Christiania i 1844, var ein del av resultatet at Høgsterett den 4. november 1844 for første gong sidan före Grunnlova vart vedteken i 1814 erklærte at portugisarjødar ikkje var å rekne som forbodne i riket.   Les meir … Emanuel Aguilar (1824–1904) var ein engelsk-sefardisk pianist og komponist. Emanuel Aguilar vart fødd den 23. august 1824 ått foreldra Emanuel Aguilar (1787–1845) og Sarah Dias Fernandes (1787–1854). Han var bror ått Grace Aguilar. I tillegg til dei klassiske verka han komponerte, er han blant anna kjent for å ha harmonisert mykje av liturgien ått det portugisarjødiske samfunnet i England.   Les meir … Ein autodafé (gjenom pt. auto-da-fé frå lat. actus de fide) var den avsluttande, offentlige delen av ei rettssak mot mistenkte kjettarar, inkludert mistenkte kryptojødar, utført av Den spanske inkvisisjonen (1481–1834) og Den portugisiske inkvisisjonen (1536–1821). Under autodaféen vart dei tiltalte enten dømt eller frikjent, og dei dømte vart ofte avstraffa på staden.   Les meir …   Parasjàt hasjabúang (vekkoavsnitt av Bibelen) Her kjem etterkvart ei vekkosvis spalte med vekkoavsnittet av Tenákh (Bibelen). Inntil vidare følgjer ikkje spalta vekkone, ettersom fleirtalet av vekkoavsnitta ikkje er klare enno. Eit eksempel på vekkoavsnitt: Parasjàt Emór Torá (Vajjikrá (3. mos.) 21:1–24:9) I parasjàt Emór hører vi om reinheitsförskriftene för kohaním. Vi hører òg om kva för dyr som kan ofrast og om korleis ein skal halde dem under oppsyn i ei vekka före dei blir ofra, slik at ein veit at dei er lytefrie. I bolken om helgedagsförskriftene les vi om sjabbát, om pesaḥ, om sefiràt hangómer (kornbandtelinga), om sjabungót, og om helgedagane i den sjuande månaden (rosj hasjaná, kippúr og sukkót). Vi les så om ner tamíd (det evige lyset i Tempelet) og om sjabbátofferet med dei tolv skodebrøda. Den siste delen av parasjàt Emór handlar om avstraffing för brottsverka blasfemi, drap og dyremishandling. Haftará (Jeḥezkél (Ezekiel) 44:15–31)   Aktuell høgtid eller merkedag Sukkót (hebr. סֻכּוֹת el. סוּכּוֹת) eller páscua de las cabañas (kastiljansk), òg kalla lauvhyttefesten på norsk, er ei åtte dagar lang høgtid som tek til fem dagar etter kippúr. Vi feirar sukkót først og fremst ved å byggje enkle hyttor («sukkót») og ved å vifte med luláben. Den siste dagen i sukkót er kjent som sjeminí ngaṣéret. I Ereṣ Jisraél fell sjeminí ngaṣéret og simḥàt Torá samen, men i diasporaen blir simḥàt Torá feira dagen etter, altså på den niande dagen.   Mat Etróg (hebr. אֶתְרוֹג; lat. Citrus medica), òg kalla cedrat, sukatsitron eller søtsitron på norsk, er ei veldig aromatisk, sitronliknande frukt i sitrusfamilien. Etróg er eitt av slaga i arbangá miním (dei fire slaga) som blir bruka symbolsk under sukkót (páscua de las cabañas, lauvhyttefesten). I tillegg blir albedoen (det kvite området mellom ytterskalet og sjølve fruktkjøttet) bruka til å laga sukatar. I tidlegare tider har skalet vorte bruka som medisin og som parfyme for kledor.   Les meir … Kapuste (jid. קאַפוסטע) eller kapuste-zup (jid. קאַפוסטע־זופ) er ei austeuropeisk-jødisk tjukk suppe eller stuing med kål som hovudingrediens. Kapuste er tradisjonelt ein sentral matrett blant litauiske jødar og polske jødar. Matretten har sitt opphav i den bl.a. polske og russiske matretten kapusta, som òg er opphavet til den tyrkiske matretten kapuska.   Les meir … Kugl eller kigl (jid. קוּגל), òg skreve kugel, er ein asjkenazisk pudding. Dei to mest kjente typane kugl er buljbekugl, eller potetpudding, og lokshnkugl, eller eggnudel-pudding. Kugl blir særleg servert på shabbes (sjabbát) og jontev (jom tob). Ein variant for peisech (pesaḥ) er matsekugl.   Les meir …   Personar Reb Zalman Schachter-Shalomi (f. 28. august 1924 i Żółkiew i det davarande Polen (no i Ukraina), d. 3. juli 2014 i Boulder i Colorado i USA) var ein asjkenazisk rabbinar med bakgrunn i Ḥabad-ḥasidismen som først og fremst var kjent som grunnleggar av og hovudperson attom jødisk fornyings-rørsla. Zalman Schachter-Shalomi vart fødd i Zholkve i det davarande Polen (no i Ukraina) torsdagen den 28. august 1924 og vaks opp i Wien. Under andre verdskrigen var han internert i konsentrasjonsleirar under Vichy-regimet. I 1941 kom han seg over til USA. Han vart ordinert som rabbinar under Ḥabad-rørsla i Brooklyn i New York i 1947.   Les meir … Amedeo Modigliani, fødd 12. juli 1884 i Livorno i Italia, død 24. januar 1920 i Paris i Frankrike, var ein italiensk kunstmålar, skulptør og teknar. Modigliani var det fjerde og yngste barnet til Flaminio Modigliani og Eugenia Garsin. Heimbyen hadde ei stor jødisk befolkning, og han vart fødd inn i ein opprinneleg velståande sefardisk familie. Broren Giuseppe Emanuele Modigliani var ein sosialistisk politikar. I 1895, elleve år gammel, vart han ramma av lungehinnebetennelse, og da han var fjorten fikk han tyfus. I 16-årsalderen fikk han lungehinnebetennelse att og pådrog seg òg tuberkulose. I rekonvalesensperioden bestemte han seg for å begynna å måle, og mor hans ordna det slik at han fikk studere med landskapsmålaren Guglielmo Micheli i Livorno.   Les meir … Abraham de Casseres, òg skreve Abraham de Cáceres, var ein portugisarjødisk musikar som levde i Nederland tidleg på 1700-talet. Første gong vi hører om honom er i 1718. Frå 1720 til 1740 var han komponist for den portugisarjødiske menigheita i Amsterdam. Han sette blant anna musikk til fleire av dikta ått Moses Hayyim Luzzatto. Av verk etter honom kjenner vi blant anna kantaten Hesqui hesqui, som han komponerte i 1725 til ein tekst av Ishac Aboab da Fonseca for simḥàt Torá.   Les meir … Pekarar Esnoga.no

Sentrale artiklar SKRIFTER: Tenákh (Torá · Nebiím · Ketubím) Talmúd (Misjná · Jerusjalmí · Bablí · Toseftá) · medrásj · Emunót vedengót Misjné Torá · Túr · Sjulḥán ngarúkh · Tseine ureine · Thesouro dos Dinim · Mengám longéz LÆRDOM:  ḥeder (småskule) · meldado (studiekveld) · mekhiná (førebuingsår) · jesjibá (seminar) · sjingúr (studieøkt) · semikhá (ordinering) · SYMBOL:  tallét (bønesjal) · tefillín (bønereimer) · mezuzá · luláb · sjofár (bukkehorn) · rimmón (granateple) SYNAGOGAR:   synagoge · Hekhál (ark) · sefer (séfer Torá, torárull) · tebá (leseplattform) · minján · sjalíaḥ ṣibbúr · ḥazzán (kantor) · rabbinar · sjàḥarít (morgongudstjeneste) · musáf (tilleggsgudstjeneste) · minḥá (ettermiddagsgudstjeneste) · nengilá  (avsluttande ettermiddagsgudstjeneste (berre på kippúr)) · ngarbít (kveldsgudstjeneste) SJABBÁT:  sjabbát · hadlakat nér (lystenning) · kiddúsj (signing av vinen) · birkàt hammazón (signing etter maten) · habdalá HØGTIDER:  høgtider · pesaḥ (påske) · sefiràt hangómer · lag langómer · sjabungót (vekkofesten, pinse) · tisjngá beáb · seliḥót · rosj hasjaná (nyår) · kippúr (soningsdagen) · sukkót (lauvhyttefesten) · ḥanukká (lyshøgtida) · tu bisjbát · purím (“karneval”) LIVET:   Barndom: fødsel · berít milá (omskjering/namngjeving av gut) · pidjón habbén · zebed habbát (namngjeving av jente) Ungdom: bar miṣvá (konfirmasjon av gut) · bat miṣvá (konfirmasjon av jente) · bat ḥájil (konfirmasjon av jente) Ekteskap: ḥuppá (bryllaup) · ketubbá · get (skilsmisse) · jibbúm (leviratekteskap) · ḥaliṣá (avvising av jibbúm (leviratekteskap)) Sjukdom og heiling: arvelege sjukdommar · mi sjebberákh · rogativa (forbøn) · birkàt gomél (takkseiingsbøn) Død og sorg: levajá (gravferd) · hasjkabá (minnebøn) · Kaddísj MAT: jødisk mat · kasjrút · sjeḥitá (schächting) · sjabbát · jom tób · pesaḥ Matretter: bacalao (torsk med tomat og løk) · beiglech (vassrundstykke) · birkes (frøloff) · bimuelos (berlinerbollar) · borecas (børek) · codrero al horno (omnssteikt lammebog) · falafel (friterte kikerterbollar) · gefillte fish (fiskebollar) · ḥammín (dafina, tsjólnt) · ḥaróset (fruktsaus for pesaḥ) · maṣṣá (flatbrød, usyra brød) · pescado frito (panert fisk) · pittá (flatkaker) MUSIKK: sefardisk · klezmer · jiddisch SPRÅK: hebraisk · arameisk · jødearabisk · ladino (omsettingsspansk) · djudeospanjol (djudezmo, jødespansk) · jiddisch RETNINGAR:   samaritansk · karaittisk · rabbinsk: mizraḥisk · sefardisk · romaniotisk · italkisk · asjkenazisk ortodoks · masorti (konservativ) · rekonstruksjonistisk · progressiv · fornying · humanistisk   Populære sidor Sefardím (vist g.) Jødar (vist g.) Hebraisk (vist g.) Jødedom (vist g.) Ordliste over jødiske termar (vist g.) Generelt om jødedom (vist g.) Det hebraiske alfabetet (vist g.) B"H (vist g.) Kohén (vist g.) Tikkún ngolám (vist g.) Ṣedaká (vist g.) Göteborgs synagoga (vist g.) Španělská synagoga (vist g.) Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion (vist g.) Synagogen i St. Jørgensveita i Trondheim (vist g.) Mimúna (vist g.) Jesjibàt Ngeṣ ḥajjím i Valozjyn (vist g.) Ḥajjim Volozhin (vist g.) Flory Jagoda (vist g.) Ishac Aboab da Fonseca (vist g.) David Simonsen (vist g.) Bendix Henriques (1725–1807) (vist g.) Moses Ruben Henriques (vist g.) Marcus Melchior (vist g.) Hartvig Philip Rée (vist g.) Julius Rée (vist g.) Elias Moses Delbanco (vist g.) Michael Melchior (vist g.) Emanuel Mendez da Costa (vist g.) Oscar Levertin (vist g.) Kahal Kados Bet Israel (Hamborg 1652-1842) (vist g.) Kahal Kados Bet Israel (Hamborg 1855-1934) (vist g.) Kahal Kados Bet Israel (Hamborg 1935-1940) (vist g.) Det portugisarjødiske samfunnet i Hamborg (vist g.) Manoel Teixeira (vist g.) Kahal Kados Newe Salom (Altona 1771-1882) (vist g.) Synagoge Kohlhöfen (Hamborg 1859-1934) (vist g.) Israelitischer Tempel i Poolstraße i Hamborg (vist g.) Joseph Solomon Del Medigo (vist g.) Benjamin Duque (vist g.) Det portugisarjødiske samfunnet i Altona (vist g.) Esnogas i Hamborg og Slesvig-Holsten (vist g.) Sjelomó ben Jiṣ’ḥák halleví (vist g.) Romaniotes (vist g.) Cochinijødar (vist g.) Bené Menasjé (vist g.) Bené Efrájim (vist g.) Bene Israel (vist g.) Indiske jødar (vist g.) Zemanním for Svolvær (vist g.) Mossé, Mossé (vist g.) Una tarde de verano (vist g.) Joel Jacob Hirsch (1866–1943) (vist g.) David Glick (1907–1943) (vist g.) Ephraim Wolff Koritzinsky (1883–1942) (vist g.) Ove Borøchstein (1949–2013) (vist g.) Det jødiske samfunnet i Kristiansund (vist g.) Zemanním for Kristiansund (vist g.) Zemanním for Sunndalsøra (vist g.) Herman Fischer (1893–1943) (vist g.) Synagogen i Arkitekt Christies gate i Trondheim (vist g.) Zemanním for Trondheim (vist g.) Abraham de Casseres (vist g.) Saul Levi Morteira (vist g.) Society for the Advancement of Judaism (vist g.) Norsk-jødisk historie føre 1851 (vist g.) Betænkninger, indhentede i Anledning af det paa 9de ordentlige Storthing fremsatte Forslag til Ophævelse af Grundlovens § 2 sidste Passus (vist g.) Lensmann Jens Nielsen Nærrebø si dagbok (vist g.) Zemanním for Molde (vist g.) Zemanním for Bodø (vist g.) Den første esnogaen i København (vist g.) Abraham Baer (vist g.) Skandinaviske avhandlingar med jødisk tematikk (vist g.) Jødedom i Skottland (vist g.) Forms of Prayer used in the West London Synagogue of British Jews (vist g.) Synagogen i Karlstad (vist g.) Stora Synagogan i Stockholm (vist g.) Adolph de Lemos (1848–1900) (vist g.) Zemanním for Tromsø (vist g.) Det jødiske samfunnet i Massenbachhausen (vist g.) Abraham Geiger (vist g.) Regina Jonas (vist g.) Aron Beer (vist g.) Di mangase-buch (vist g.) Ray Frank (vist g.) Academy for Jewish Religion (New York) (vist g.) KJA B’nai Israel (vist g.) Mordechai Hershman (vist g.) Misjná (vist g.) Salomone Rossi (vist g.) Asenát Barzani (vist g.) David Woolf Marks (vist g.) Isaac Lopez (vist g.) Aryeh Kaplan (vist g.) Julia Neuberger (vist g.) Ovadia Yosef (vist g.) Amy Eilberg (vist g.) Jackie Tabick (vist g.) Zalman Schachter-Shalomi (vist g.) Joav Melchior (vist g.)