Tisjngá beáb
|
|
Tisjngá beáb (hebr. ט’ בְּאָב el. תִּשְׁעָה בְּאָב [tiš'ʕā bə'āb]) eller 9. ab, òg kalla tanganít ab (‘ab-fasta’) og el ayuno negro (sp., ‘den svarte fasta’), er ein sørgje- og fastedag til minne om Tempelets fall i 587 fvt. og 70 evt. I tillegg fann mange andre tragiske hendelsar i jødisk historie stad på eller nærme denne datoen, inkludert utvisinga av jødane frå Spania i 1492. Denne utvisinga skjedde forøvrig samtidig med at Christophorus Columbus la ut frå Spania med dei tre skipa sine, visstnok for å prøve å finne sjøvegen til Kina. Dagen blir markert i rabbinsk jødedom med spesielle gudstjenestor og med full faste frå solnedgang på tisjngá beáb-aftanen til etter solnedgang ved slutten av tisjngá beáb-dagen.
Kossen blir tisjngá beáb markert?
Faste
På tisjngá beáb, eller el ayuno negro (‘den svarte fasta’), skal ein faste heile døgnet, frå solnedgang dagen føre til det mørknar når sjølve dagen er ferdig. Den einaste andre dagen ein fastar frå solnergang til solnergang er på kippúr (el ayuno blanco). I tillegg til at ein ikkje et eller drikk noko som helst (om ein ikkje har helseproblem som gjer full faste spesielt skadelig), skal ein ikkje bruke lêrsko.
Unngå pynt og onødig vask
Ein skal ikkje vaske seg, anna enn fingertuppane når ein står opp — og sjølvsagt etter toalettbesøk. Mange seier at dette gjeld inntil midt på dagen neste dag, fördi Tempelet brann enno på 10. ab.
Unngå sosial omgang og underhaldning
Ein helsar ikkje på kvarandre anna enn ved den tradisjonelle helsinga: «MORIR HABEMOS.» Ein har ikkje ekteskapeleg omgang; ein går ikkje på spasérturar; og ein studerer ikkje Torá, med unntak av Ekhá (klagesongen), Ijjób (Jobs bok), visse deler av Jirmejáhu (Jeremia) og visse deler av Talmúd og medrásj som har med sorg og med øydelegginga av Templa å gjera.
Unngå vanleg arbeid
Tisjngá beáb er ikkje ein helgedag, og vanleg arbeid og tenning og sløkking av lys er tillate. Ein skal likevel helst unngå vanleg arbeid føre middag på 9. ab.
I esnogaen
Esnogarommet (synagogerommet) og rituala understrekar tydeleg sorga over både Første og Andre Tempelets fall og dei andre katastrofane som har ramma det jødiske folket på og ved denne datoen, inkludert utvisinga av sefardím frå Spania i 1492:
På alle andre dagar i året er det ikkje parókhet (forheng) framfor Hekhál (arka, toráskåpet) i vesteuropeiske sefardiske esnogas, men på 9. ab heng ein eit svart klede utapå Hekhál. (Asjkenazím, som vanlegvis har parókhet framfor sin arón hakkódesj (ark), tek parókheten ner på 9. ab.) Ein tenner ikkje dei vanlege lysa i esnogaen, men brukar gjerne kvarsitt lys (vokslys, evt. lommelykt) for å sjå å lesa. Ein sitt ikkje på den vanlege plassen sin, men enten på ein annan benk (portugisarjødar) eller på golvet (asjkenazím og mizraḥím). Ein står ikkje på tebáen (almemmáren, bimen, plattforma der ein vanlegvis står og les), men har i staden eit enkelt bord med svart duk oppsett framfor tebáen. Torárullane er òg kledd i svart denne dagen, og sølvbjellone er erstatta med trebjellor eller svarte posar. Når ein les frå Ekhá (Klagesongen), så les ein gjerne med feil vektlegging av orda for å understreke enda meir den ovanleg tunge stemninga.
Kva dagar fell tisjngá beáb på?
- 2005: Frå solnedgang den 13. august til etter solnergang den 14. august.
- 2006: Frå solnedgang den 2. august til etter solnergang den 3. august.
- 2007: Frå solnedgang den 23. juli til etter solnergang den 24. juli.
- 2008: Frå solnedgang den 9. august til etter solnergang den 10. august.
- 2009: Frå solnedgang den 29. juli til etter solnergang den 30. juli.
- 2010: Frå solnedgang den 19. juli til etter solnergang den 20. juli.
- 2011: Frå solnedgang den 8. august til etter solnergang den 9. august.
- 2012: Frå solnedgang den 27. juli til etter solnergang den 28. juli.
- 2013: Frå solnedgang den 15. juli til etter solnergang den 16. juli.
- 2014: Frå solnedgang den 4. august til etter solnergang den 5. august.
- 2015: Frå solnedgang laurdag den 25. juli til etter solnedgang søndag den 26. juli.
- 2016: Frå solnedgang laurdag den 13. august til etter solnedgang søndag den 14. august.
- 2017: Frå solnedgang måndag den 31. juli til etter solnedgang tisdag den 1. august.
- 2018: Frå solnedgang laurdag den 21. juli til etter solnedgang søndag den 22. juli.
- 2019: Frå solnedgang laurdag den 10. august til etter solnedgang søndag den 11. august.
- 2020: Frå solnedgang onsdag den 29. juli til etter solnedgang torsdag den 30. juli.
- 2021: Frå solnedgang laurdag den 17. juli til etter solnedgang søndag den 18. juli.
- 2022: Frå solnedgang laurdag den 6. august til etter solnedgang søndag den 7. august (utsett frå sjabbát).
- 2023: Frå solnedgang onsdag den 26. juli til etter solnedgang torsdag den 27. juli.
- 2024: Frå solnedgang måndag den 12. august til etter solnedgang tisdag den 13. august.
- 2025: Frå solnedgang laurdag den 2. august til etter solnedgang søndag den 3. august.
- 2026: Frå solnedgang den 22. juli til etter solnedgang den 23. juli.
- 2027: Frå solnedgang den 11. august til etter solnedgang den 12. august.
- 2028: Frå solnedgang den 31. juli til etter solnedgang den 1. august.
- 2029: Frå solnedgang den 20. juli til etter solnedgang den 21. juli.
- 2030: Frå solnedgang den 7. august til etter solnedgang den 8. august.
Tisjngá beáb og sjabbát
Om tisjngá beáb fell på sjabbát, utsett ein fasta til laurdagskvelden etter at sjabbát er over, og ein fastar laurdagskvelden og søndagen i staden.
Sjå òg
Pekarar
Primærkjeldor
- Ekhá (Mechon Mamre)
- Misjná Tànganít (Mechon Mamre)
- Toseftá Tànganít (Mechon Mamre)
- Jerúsjalmí Tànganít (Mechon Mamre)
- Bablí Tànganít (Mechon Mamre)
- Misjné Torá Tànganijjót (Mechon Mamre)
Andre pekarar
- «Tisha B’ab Service» Om gudstjenesta på tisjngá beáb, slik ho blir gjenomført i Shearith Israel — den tradisjonsrike spansk-portugisiske esnogaen i New York City i USA.
