Jødisk mat

Frå Alnakka.net

Jødisk mat er samlenamnet på matretter og kokekunst som er typisk for éi eller fleire jødiske folkegruppor og som normalt følgjer kasjrút-reglane.

Tre ting karakteriserer jødisk mat:

  1. Matrettene er sterkt påverka av tilgjengelige råvaror, og i varierande grad òg av typiske matretter i ikkje-jødiske nabokulturar.
  2. Oppskriftene er tilpassa jødiske matföreskrifter (kasjrút) når det gjeld kva råvaror som kan brukast, kva kategoriar av råvaror som kan kombinerast, og kossen råvarone blir behandla.
  3. Matrettene er tilpassa symbolikken i den jødiske vekko-, års- og livssyklusstrukturen.

Lokale tradisjonar

Sefardisk mat

Hovudartikkel: sefardisk mat.

Asjkenazisk mat

Hovudartikkel: asjkenazisk mat.

Tradisjonell skandinavisk mat med jødiske røter eller samband

De viktigaste bidraga frå jødisk mat i det skandinaviske kjøkenet finn vi rimeligvis langs kysten og i byane.

Frityrsteikt fisk, sukkerbrød («pan de España», blautkakor, tertor), egg- og sukkerbaserte småkakor («joodse boterkoeken», jødekakor) og kålrulettar (kåldolmar, «dolmas de kol») er de mest utprega innslaga frå sefardisk (spansk og portugisisk jødisk) kultur — samen med den utprega fleirkulturelle matretten bacalao, som med sin kombinasjon av norske, iberiske, mellom- og søramerikanske råvaror er populær blant jødar, katolikkar og muslimar i Spania, Portugal, Nord-Afrika og Latinamerika — og langs deler av norskekysten. Når det gjeld dessertar, så er puddingar som rispudding og semulepudding typiske innslag frå Middelhavslanda og Midtausten som nådde Nord-Europa blant anna gjenom portugisarjødisk kultur.

Det sterkaste asjkenaziske (sentral- og austeuropéisk-jødiske) innslaget i skandinavisk mat er frøloffen eller fletteloffen. Dette brødet blir nokre stader i Skandinavia kalla «birkes» (København), «bergis» (Göteborg) eller «barkis» (Stockholm). Opphavet er det vest-asjkenaziske sjabbátbrødet «berches». Andre matretter er felles for skandinavisk og asjkenazisk kultur utan at vi kan seie sikkert kva veg påverkninga har gått — slik som honingkakelekkech»), pannekakor («blintses»), eggesalat («gehakkte aier») og hønsesuppe («goldene jouch», «goldzup»). Opprinnelig skandinavisk mat som har vorte adoptert som asjkenazisk mat inkluderer røykjelaks (kalla «lox» blant nordamerikanske asjkenazím), gravlaks, spekesild og sildesalatgehakkte herring»).

Bakverk

Middag

Dessert

Kasjrút

Hovudartikkel: Kasjrút.

Høgtidsmat

Sjå òg

Pekarar

Oppskrifter

Skandinavia

Utlandet