Rein

Rein og reindrift

rein • svalbardrein • skogsrein • karibu (grønlandsrein, skogskaribu, pearykaribu) • reinlav • reindrift • sytingsrein • merking • gjelding • kjørerein • pulk • kløv • raide Mjølk: mjølking • ost Kjøtt: slakting Helse og velferd: slubbo Reindrift etter område: Island • Grønland • Nord-Amerika • Skottland • Sørishavet

«Rein» i ordlista

ein rein, reinen (dativ ått di reina); fleire reinar, alle reinane (dativ ått all(om) dei reinom)

Rein eller reinsdyr (Rangifer tarandus), òg kalla karibu (caribou) i Nord-Amerika, er eit hjortdyr (Cervidae) i ordenen partåa hovdyr (Artiodactyla). Reinen lever i Mal:Dei nordligaste landområdMal:Æ på jordMal:Æ og greier seg fint i ekstrem kulde og djup sny. Reinen skil seg frå resten Mal:Utav hjortdyrMal:Æ med at hodyrMal:Æ òg har gevir. Den eurasiske reinen skil seg òg ut med å Mal:Vara det einaste Mal:Utav hjortdyrMal:Æ som tradisjonelt blir utnytta som husdyr — hovudsakleg blant samar i Skandinavia og Nordvest-Russland så vel som blant fleire urfolk kring [[UralfjellMal:Æ]] og i det nordlige Sibir.

Namn Mal:Etter kjøn og alder

Vaksne hodyr blir kalla reinku (pl. reinkyr) Mal:Eller simle (pl. simlMal:Or) på norsk.

Vaksne hanndyr blir kalla reinokse (pl. reinoksar) Mal:Eller reinsbukk (pl. reinsbukkar) på norsk. Mindre bruka variantar inkluderer reinbukk og reinsdyrbukk.

UngdyrMal:Ä blir kalla reinkalv (pl. reinkalvar) på norsk.

Biologisk klassifisering

Reinen (Rangifer tarandus) er den einaste nolevMal:Ande arten i slektMal:Æ Rangifer. I lag med rådyr og elg hører reinen til underfamilien Capreolinae Mal:Utav familien Cervidae (hjortdyr).

Underartar

Grønlandsrein.

Foto: Brian0918

Det er beMal:Skrivit fleire underartar Mal:Utav arten Rangifer tarandus, men det er osikkert i kva grad Mal:Dei verkelig kan reknast som eigne underartar. Derfor har Mal:Ikkje alle Mal:Vortit medtekne i taksoboksen. Mal:DEi osikre underartane er markert med innrykk i listMal:Å nedMal:Åfor. Sju Mal:Utav underartane har breid internasjonal støtte som eigne underartar, men endatil med desse er det osikkerheit kring utbredelsesområdet.

Nord-Amerika/Grønland:

Utbredelseskart for nordamerikansk rein (karibu).

• skogskaribu / kanadisk karibu (Rangifer tarandus caribou) er utbreidd frå Alaska til Newfoundland, og dessutan sørover til New England og Washington.
• alaskakaribu (Rangifer tarandus granti) er utbreidd frå Alaska til Yukon og i Nordvestterritoria i Canada, så vel som vest på Grønland;
• grønlandsrein (Rangifer tarandus groenlandicus) er utbreidd i Nunavut og NordvestterritoriMal:Æ i Canada, så vel som vest på Grønland;
• pearykaribu (Rangifer tarandus pearyi) er utbreidd i Nunavut og Nordvestterritoria i Canada;
  • (utd.) arktisk rein (Rangifer tarandus eogroenlandicus ) Mal:Var tidligMal:Are utbreidd på Aust-Grønland, men dødde trulig ut kring 1900;

Eurasia:

Svalbardrein.

Foto: «Lomvi», april 2000.

• (finsk) skogsrein (Rangifer tarandus fennicus) er utbreidd på Karelen og i sentrale strøk Mal:Utav Finland;
• fjellrein/tundrarein (villrein/tamrein) (Rangifer tarandus tarandus) er utbreidd over store deler Mal:Utav Fennoskandia, gjenom Russland, Kina og til Beringstredet;
  • mandsjuriarein/kamtsjatkarein (Rangifer tarandus phylarchus) er utbreidd i Mandsjuria og på Kamtsjatkahalvøya i Aust-Sibir;
  • sibirrein (Rangifer tarandus sibericus) er utbreidd i Sibir;
    • novaja zemljarein (Rangifer tarandus pearsoni) er utbreidd på Novaja Zemlja; og
• svalbardrein (Rangifer tarandus platyrhynchus) er berre utbreidd på Svalbard.

Utsjånad

Reinen er ein art som først og fremst utmerker seg med det store geviret — både blant bukkar og simlMal:Or. Det finst fleire underartar som varierer i størrelse og utbredelse. Hovudtendensen er at Mal:Dei sørlige underartane er fysisk större enn Mal:Dei nordlige. Karibuen, som det finst fleire underartar Mal:Utav i Nord-Amerika, kan bli opp til 140 cm i skulderhøgd og ha ei total kroppslengd på mellom 150 og 230 cm. Den normale skulderhøgdMal:Æ varierer elles innMal:Åfor området 82–120 cm. Bukkane veg vanligvis mellom 70 og 150 kg, medan simlMal:One veg 40–100 kg. Enkelte skogskaribu-bukkar kan like vel vega opp mot 270 kg i ekstreme fall. HalMal:In er gjerne kring 10–15 cm. Hos somme underartar kan bukkane bli dobbelt så store som simlMal:One.

Geviret, som er oppbygd Mal:Utav keratin-molekyl (som naglar, hår/pels, klauvar/hovar og nebb), blir större med årMal:Æ, og takkane meir talrike. Det blir sagt at om du tel takkane, så veit du kor gammelt dyret er. Mal:DEi störste gevirMal:Æ kan bli så overdimensjonerte at Mal:Dei kan Mal:Vara opraktiske eller endatil farlige for dyrMal:Æ. Bukkane utviklar Mal:Dei störste og mest prangMal:Ande gevirMal:Æ. Både bukkar og simlMal:Or feller geviret årlig, men bukkane er først ute. Når brunsten er over, treng ikkje bukken geviret lenger, og han feller det. Dét er praktisk för simlMal:Å òg: Ettersom ho feller geviret seinMal:Are, kan ho bruke det til å halde bukkane unna.

Karibuar på veg over elvMal:Æ Kuugaaluk i det nordlige Québec.

Foto: Lestar Kovac

Pelsen gjev veldig godt vern mot vêr og vind, ettersom kvart hårstrå er innholt og dermed isolerer ekstra godt. FargMal:Å varierer frå mörkbrun til nærmast kvit. FargMal:Å varierer dessutan mellom underartane, kjønMal:Æ, områdMal:Æ dyrMal:Æ lever i og årstidene.

Klauvane er store og konkave i formMal:Æ, noko som gjev dyrMal:Æ god bereevne i djupsny og på våtmarksområde og myrgrunn. Mal:DEi store klauvane gjev godt fråspark i vatnet òg, og reinen er ein ypperlig svømmar. Reinen brukar òg klauvane til å skrapa unna sny og is for å nå Mal:Ner til lav og mose om vinteren.

Når reinen spring, hører Mal:Vi ein kneppe-lyd. Mange har trudd at lyden kjem frå Mal:Dei breide klauvane, men dét er ikkje tilfelle. Derimot er det eit senafeste i bakføterne som skaper lyden når festet sklir over eit bein. Ein hypotese er at dette fenomenet har utvikla seg slik for at det skal Mal:Vara lettMal:Are for reinen å fölgje flokken når han flyttar seg i mörkret.

HelsMal:Ä

Andre sjukdommar og skadar

Reinpest (Pestis tarandi), miltbrann (Anthrax), reinsjuke (rein-pasteurellose), paratuberkulose, brucellose, nekrobasillose, slubbo (smittsom klauvsjuke, fotrote).

Religion og folketru

Jødedom

Reinen er tahór, og om han blir slakta etter reglane för sjeḥitá og tillaga etter reglane för kasjrút er kjøttet kasjér.

Kristendom

Innaför kristen kultur assosierer mange reinsdyret med julenissen. Den assosiasjonen har opphav i nordamerikansk folkekultur og litteratur. AttributtMal:Æ og vesenet til julenissen vart introdusert og fastlagt i diktet «A Visit from St. Nicholas» (1823), der Mal:Dei opprinnelige åtte reinsdyrMal:Æ som blir sagt å trekkje sledan ått julenissen vart namngjevne. Seinare vart det niande reinsdyret introdusert i historia Robert L. May: «Rudolph the Red-Nosed Reindeer», som vart skreven i 1939 og presentert i ein song i 1949.

To reinar ved Arvidsjaur i Nord-Sverige.

Foto: Jürgen Howaldt, 2004.

Heraldikk

I Norge finst det seks kommunevåpen med rein: Rendalen kommune i Hedmark fylke; Vågå kommune i Oppland fylke; Eidfjord kommune i Hordaland fylke; Tromsø kommune i Troms fylke; og Porsanger og Vadsø kommunar i Finnmark fylke. Mal:DEi einaste kommunevåpenMal:Æ med rein i Sverige er Umeå kommun i Västerbottens län og Arvidsjaurs kommun og Piteå kommun i Norrbottens län, men landskapsvåpenet til Västerbotten og lensvåpenet til Västerbottens län inneheld òg rein. Umeå universitet har tre reinar i logoen sin. I Finland har kommunevåpenet til Kuusamo kunta ein springande rein, medan kommunevåpenet til Inarin kunta inneheld ein laks med gevir.

• 

  Rendalen kommune

• 

  Vågå kommune

• 

  Eidfjord kommune

• 

  Tromsø kommune

• 

  Porsanger kommune

• Vadso komm.png

  Vadsø kommune

• Vasterbotten.png

  Västerbotten

• Vasterbottens lan.png

  Västerbottens län

• 

  Umeå kommun

• 

  Arvidsjaurs kommun

• 

  Arjeplogs kommun

• Pitea vapen.png

  Piteå kommun

• 

  Kuusamo kunta

• Inarin kunta.png

  Inarin kunta

• 

  Lujávvr.

Pekarar

• Rein Data: Reindriftsportal (Kirkenes, Nord-Norge) – portalside för reindrift.
• Reindrift i sør (Volda, Vestlandet) – om sørsamisk reindrift med hovudvekt på Nord-Trøndelag reinbeiteområde. Prosjektoppgåve i It-1 ved Høgskulen i Volda, Liv Karin Joma.
• Saami Web: Reindrift (Norge/Sverige/Finland) – nyheiter om reindrift frå Sámi Radio.
• «Faktaark om rein (Rangifer tarandus)» på Zoologi.no

Denne artikkelen er heilt eller delvis basert på artikkelen «Reinsdyr» frå Nynorsk Wikipedia og kan kopierast, distribuerast og/eller endrast slik det er sett opp i GNU fri dokumentasjonslisens. For ei liste over bidragsytarar til den opprinnelege artikkelen, sjå endringshistorikk knytt til den opprinnelege artikkelen. For ei liste over bidragsytarar til denne versjonen, sjå endringshistorikk knytt til denne sida.

Denne artikkelen er heilt eller delvis basert på artikkelen «Rein» frå Bokmålswikipediaen og kan kopierast, distribuerast og/eller endrast slik det er sett opp i GNU fri dokumentasjonslisens. For ei liste over bidragsytarar til den opprinnelige artikkelen, sjå endringshistorikk knytt til den opprinnelige artikkelen. For ei liste over bidragsytarar til denne versjonen, sjå endringshistorikk knytt til den sida.